İstanbul Romancısı: Hüseyin Rahmi Gürpınar

Musa AkSOY

mürekkep kokan kitaplarımız...

farkımız, kitaplarımızda...

ISBN : 978-605-9594-70-7

Ocak 2020, 660 sayfa

(16,5x24 cm2), Enzo krem kitap kağıdı. şimdi satın al

Tüm üniversiteler kitaplarımızı okutuyor... Papatya Bilim, farkımız kitaplarımızda...

İstanbul Romancısı: Hüseyin Rahmi Gürpınar indir

Arka kapak yazısı.

Bu kitap, 1860’lı yıllarda Şinasi ile başlayan Türkçe’nin sadeleştirilmesi hareketini, 20. asrın ilk çeyreğinde, Eski Edebiyata karşı Yeni Edebiyatın istiklâlinin belirlenmesinde önemli rolü olan İstanbul romancımız Hüseyin Rahmi’nin, bu konuda edebiyatımıza yaptığı katkıyı ele alır.

Varlığını 20. asrın başında tam olarak kabul ettiren Yeni Edebiyat, bu sefer kendi içinde avam ve havas edebiyatı tartışmasına girer. Bundan önceki tartışmalarda gündemi, Türkçede bulunan Arapça kelimeler oluştururken, bu seferki münakaşanın ana noktası Farsçadır. Farsçanın dil ve edebiyatı ile kültürümüze olan etkisinin asırlarca sürdüğü iddiası, bahsin ana unsurlarından birini oluşturur.

Diğerini ise, aristokrat kitleye hitap eden Servet-i Fünûncular ile onların takipçilerinin kullandıkları Farsça terkipli ifadelere karşı, sade dille yazdıkları için avâmî diye dışlanan yazar kadrosu oluşturur. Bu durum, Divan Edebiyatı’nın bir özelliği olan edebiyatta avam ve havas ikilemini tekrar diriltir. İkilemin avam kolunda Hüseyin Rahmi, havas kolunda ise Halit Ziya Uşaklıgil ve çevresi vardır. Bu tartışmada, Eski Edebiyattan hiç söz edilmez. Sadece, Yeni Edebiyat kendi içinde, sanatın estetik bir üslûpla mı, yoksa faydacı bir üslûpla mı olacağı konusunu ele alır.

İÇİNDEKİLER

Önsöz

1. Konuya Giriş

2. Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Çocukluğu ve Eğitim Hayatı

A. Bazı Yaramazlıkları, Hocalardan Şikâyet ve Mektepten Kaçış

B. Okumaya Olan Merakı, Etkilendiği Şahsiyetler

C. Basında Ortaya Çıkışı

D. Ahmet Midhat Efendi ile Tanışması

E. Dr. Kâmil Yazgıç’ın Konu Hakkındaki Açıklaması

F. Dr. Kâmil Yazgıç’a İtiraz

3. Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın 1901’deki Basın Kavgası

3.1. Basın Tartışması Bahsine Giriş

3.2. Tartışmaya Sebep Olan Alafranga’nın ilk Tefrika Haberi veBaba Tahir’in Adı Geçen Eseri Gasp Hadisesi

3.3. Malûmat’a Yapılan İlk Uyarı

3.4. Bunda Şaşılacak Ne Var?

3.5. Keskin Sirke Küpüne Zarar Verir

3.6. Bir Muharrir

3.7.Çeşm-i Küteh-bîn İkdâm

3.8. Hüseyin Rahmi’nin Malûmat’a Cevabı

3.9. Ahmet Rasim’in Yazar Haklarına Dair Malûmat’a Verdiği Cevap

3.10. Malûmat’ın İkdâm’a, Dolayısıyla Ahmet Rasim’e Cevabı

3.11. Bugünkü Servet’in İkdâm Varak-pâresine Cevabı ve Şıpsevdi’nin Yasaklanması Hadisesi

4. Boşboğaz ve Güllâbi Vasıtası ile Alınan Hayâli İntikam

Netice ve Değerlendirme

5. Cadı Romanı Üzerine Rübâbcılarla Yapılan Tartışma

A. Eserin Kahramanları

B. Cadı Romanın Özeti

C. Tartışmanın İlk Hamlesini Şahabeddin Süleyman Yapar

D. Şahâbeddin Süleyman’a Mevhibe Ziya Hanım’dan İtiraz

E. Şahâbeddin Süleyman’ın Mevhibe Hanım’a Cevabı

F. Hüseyin Rahmi’nin Rübâb’a Hücumu ve Cadı Çarpıyor

G. Mevhibe Ziya Hanım Efendi’ye

H. Pembe Bir Mantar

I. Hareket-i Gayr-i Edebiye

İ. Cadının Para Kazanma Hırsıyla Yazıldığı İddiası ile Avam İçin Edebiyat olup Olamayacağı Meselesi

J. Cadı’da Bir Üslübun Varlığı ile Yokluğu Meselesi

K. Avam için Edebiyat Olup Olmayacağı Tartışması

Netice ve Değerlendirme

6. Rübâb’ın Hüseyin Rahmi’ye Verdiği Sert Cevap

6.1. Hemedâni-zâde Ali Nâci’nin Hüseyin Rahmi’ye Hücumu

6.2. Avam, Beyefendi, Bilmiyorsanız Öğrenin, Edebiyattan Sanattan Anlamaz

6.3. Hemedâni-zâde Ali Nâci, Cadı Hortladı-2

6.4. Cemal Nadir

6.5. Netice

7. Şekavet-İ Edebiye: Edebiyat Haydutları

A. Bir İ’tizâr-ı Müessif

B. Ma’reke-i Edebiyede (Edebiyat Meydanında) Bir Çifteli

C. Edebiyat ve Tarhana Çornası Tenceresi İlişkisi

D. Edebiyatın Ahlakla Olan İlişkisi

E. Vahîme-i Mes’ûliyet İsimli Kitap İntihaldir

8. Şahâbeddin Süleyman’ın Edebî Meslek Kudreti Tenkitciliğinin Karakteri ve Üslûbu

8.1. Lisan,Tayyâre-i Sanatın Pervânesidir 142

8.2. Kitâb-ı Şütum (Bir Küfür Kitabı) 149

8.3. Edebiyatta Hakîkat, Mutlak Hakîkat Değildir 152

8.4. Edebe (Ahlâka) Yan Bakar Bir Mevzû 154

8.5. Fransız Mürebbiye Fani ile Madmazel Beret’in Hikâyesi 157

8.6. Firenk Bedâyi-Şinâsânı (Güzel sanatlar Erbâbı) Ne Diyor? 159

8.7. Sanatın Menfaatsız Yapılmasının Doğru Olup olmadığı Meselesi160

8.8. Bizim İçin Meselenin En Büyük Ehemmiyeti Nerede? 163

8.9. Türkçe İmlâ ve İfâde Şekli ile Terakkiye Müsaittir 164

8.10. Lisân Bir Tür Tarîkat Sırrı Hâline Getirilemez 166

8.11. Ölüm Döşeğindeki Türlüğün Ruhunu Lisan Uyandıracaktır 167

8.12. Lisanımızın Kaidesini Bilmeyen Yabancılar ve Sembolizm Anlayışı Türkçeye Zarar Vermiştir

8.13. Vicdan Nedir?

8.14. İstanbul’un Tabancayla Fethi, Medeniyetleri Taklit Etmenin Zarûreti ve Sofra Âdâbı Meselesi

8.15. Devlet-i Osmâniye’nin Dili Meseles

8.16. Şekâvet-i Edebiye’nin Netice Başlığı

Sonuç ve Değerlendirme

9. Rübâb’ın Hüseyin Rahmi’ye Toplu Hücûmu, Yazar ve Sanatçılara Çağrısı

A. Cemâl Nâdir 183

B. Hakkı Tahsin 183

C. Hüseyin Rahmi, Sanatı Şahâbeddin ile Tartışacak Kadar Bilmiyor 186

D. Sanatkârlarını Sefâlete Uğratan Nankör Memleket Meselesi 188

E. Hüseyin Rahmi ve Şahâb’ın Eserlerini Yabancıların Takdir Etmesi 189

F. Hakkı Tahsin’in Üçüncü Makalesi ve Sanatta Şahsiyet 191

G. Yaptığınız Sanatın Babası Belirsiz ve Gayr-i Meşrudur

10. Rübâb’ın Çağrısına Leh Alayhte Cevap veren Kalemler

A. Tartışmada Hüseyin Rahmi’yi Savunanlar 196

B.Tartışmada Şahabeddin’i Savunanlar

11. Şahâb’ın Gençleri Hüseyin Rahmi’ye Karşı Kışkırttığına dair Ozansoy’un İtirafı

11.1. İranlı Gençlerin Hüseyin Rahmi’ye Tepkisi 202

A. Mâh-ı Sultan Muhsin Şirâzî 202

B. Rıza Mansur İsfahânî 202

Yapılan Toplu Hücumun Netice ve Değerlendirmesi

12. Feth-i Meyyit: Şekâvet-i Edebiye’ye Cevap

12.1. Feth-İ Meyyit Ahlâkı

12.2. Küfür-nâmenizin Satışını Durdurmak Yarım Saatlik Bir İştir 208

12.3. Ben İranlıların Siz de Türklerin temsilcisi Değilsiniz 210

12.4. İki Müslüman Halk Arasına Nifak Sokmak Alçaklıktır 211

12.5. İki Milletin Düşmanlığa Değil, Dostluğa İhtiyacı Var 212

12.6. Adi Bir Eser İçin Asil Bir Millete Saldırmak Cinâyettir 212

12.7. Cadı Hakkındaki Tenkidim Şahsınız İçindir; Milletiniz için Değil 214

12.8. Yabancıların, Başka Ülke Lisanında Yazı Yazmasını Yasaklayan Bir Kanun Yokdur

12.9. Farsça, Türklerin Dil ve Kültürünü Etkilemiştir 215

12.10.Yavuz Selim Her Şeyine Hükmettiği İran’ın Lisan ve Kültürüne Mağlup Olmuştur 216

12.11. Yavuz Selim’in İstanbul’a Getirdiği Acem Ruhu 1839’a Kadar Sürmüştür 217

12.12. Hemedânî’nin Tahtında Nedim’in Oturduğu Lâle Devri Eğlencelerine Bakışı 218

12.13. Bir Milletin Diğerine Üstünlüğünü Temin Eden Lisandır 219

12.14. Osmanlı’dan Evvel İran Medeniyetinin Varlığı 220

12.15. İran’ın Zerdüşt Medeniyeti Araplar Tarafından Yıkılmıştır 221

12.16. Abbasiler, Sâsânî Devleti’nin Sanatını Yok Edip Havuzlarını Kanla Doldurması 222

12.17. İran’ın Kuzeyinin Ruslarca İşgali ve Türklerin Yaşadığı Balkan Faciası 223

12.18. Hıristiyan Çemberine Alınmış İki Ülke 224

12.19. Eşeklerin Yerliliği ve İranlıların Girişimciliği Meselesi 225

12.20. İran Tüccarlarının Osmanlı Devletine Sağladığı Yıllık Gelir 226

12.21. Türkiye’ye Okumaya Gelen İranlı Talebelerin Bıraktığı Döviz 228

12.22. İki Milletin Ortak Bayrağı İslâmcılıktır 229

12.23. Osmanlı Ülkesi Bir Türk Memleketi Değildir 230

12.24. Hüseyin Rahmi’yi Kimse Savunmuyor 232

12.25. İstanbul’da Fars Lehçesiyle Konuşanlar, Azerbaycan Türkleridir 232

12.26. Emir Altında Olan Muallimliğe, Yazarlığı Tercih Ederim 233

12.27. Şahâbeddin Süleyman’ı Müdafa, Hafiyelik ve Akıl Hastalığı Meselesi 234

12.28. Hemedâni-zâde’nin Eğitimi Meselesi 235

12.29.Hüseyin Rahmi’nin Tercümede Hata Yaptığı Suçlaması 236

12.30. Hüseyin Rahmi’de Filolojik Hata ve Vicdan Meselesi 237

12.33.Hüseyin Rahmi’nin Edebiyat Hayatı da Savunucusu da Yoktur

13. Feth-İ Meyyit-i Edebî (Edebiyatın Ölüm Kapısı)

13.1.Roman Toplum için Zararlıdır; Muzır Eserler ile Yazarların Yazıları Denetlenmelidir

13.2.Osmanlı Ailesinde Fertler,His ve Muhakeme Bakımından Tezat Arzeder 242

13.3.Türklerin Fransızcadan Önce Türkçe Öğrenmeli ve Mürebbiyeliğin Tehlikesine de Dikkat Etmeli

13.4.Romana Düşkünlüğün Getirdiği Hastalık Frenk Hayranlığı 245

13.5.Kitabın İnsanlar Üzerindeki Etkisi ve Avam Romanının Zararı 246

13.6.Eğitilmiş İnsanlar, Eğitilmemiş Olanlardan Daha İnce Zevke Sahip Olur 247

13.7.Frengi Gibi Bulaşıcı Olan Avam Romanı, Zamanla Kitap Sayfalarından Toplum Hayatına Geçer

13.8.Sanata Dair Her Hikâye Mukaddes, Avam Romanı ise Küfürlü Bir Masal Yığınıdır

13.9.Bir Romanın Çok Satması Edebî Olduğunu Göstermez

13.10.Sanatın Resim ve Mimarlıkla İlişkisi Edebiyatın da Lisanı Bir Vasıta Olarak Kabul Etmesi

13.11.Osmanlı Edebiyatında En Büyük Gelişmeyi Karışık Türkçe ile Yazan Sanatçılar Sağlamıştır

14. Tercüme-i Hâl-i Edebîsi

A. Peşine Otuz Bin Kişi Takmış Bir Avam Romancısı Olan Hüseyin Rahmi

Muallim Nâci Tekkesinin Mürididir

B. Hüseyin Rahmi’nin Realistliği ve Tenkidin Mahiyeti

C. Romantizmin Ortaya Çıkışı

D. Sanatta Üslûp ve Estetik Meselesi

E. Hüseyin Rahmi’nin Realistliği, Lehçe Taklitçiliğinden İbarettir

F. Hüseyin Rahmi’yi Tenkit Etme Sebebi

G. Bilgiçlik Tasladığı Eserlerinden Haley Yıldızı Bir Kozmoğrafya Kitabıdır

Ğ. Romanlarında Konu Dışına Çıktığında, Bir Konferansçı Havası Sezilir

15. Mürebbiye Romanının Tenkidi

A. Mürebbiye Bir Roman Değil, Bir Düzmecedir

B. Hikâyenin Esas Kahramanı Mürebbiye, Üçüncü Plana İtilmiştir

C. Mürebbiye, Dehrî Efendi Hanesini Gelir Kapısı Hâline Getirmiştir

D. Mürebbiyenin İlişkisinin Para veya Aşka Dayandığı Belirtilmemiştir

E. Dehrî’nin Mürebbiyenin Haremine Girmesi Belirtilen Karakteri ile Çelişmektedir

F. Eser Baştan Ayağa Psikolojik Hata ve Hilelerle Taklide Boğulmuştur

G. Bu Yazdıklarım Sizin Mezar taşı Kitabeniz Olsun

Eserin Değerlendirilmesi ve Netice

16. Recm: Hüseyin Rahmi’nin Kendisi ve Eserlerine Yapılan Hücumlara Karşı bir Taşlamadır

A. İtizâr: Edebiyat-ı Osmaniye’ye Köpekler Saldırdı Hoşt Diyen Olmadı 281

B. İttihat ve Terakkinin Getirdiği Hürriyetin Yüzünde Bitler Üredi 282

C. Basın Ahlâkını Korumak için Denetime Muhtaç mıyız 283

D. Gıdasına Hassas Olan Halk Ruhun Gıdası Olan Edebiyatına Yapılan 284

Tecavüze Neden Sessiz Kalıyor? 284

E. Hüseyin Rahmi Bey Malûm, Fakat Bu Zübbeler Kim? 284

F. Basını Adi Kitapçılar ile Diplomasız Yazarlar İşgal Etmişdir 285

G. Mahallesinde İtibar Kaybeden Ahlâksızlar, Beyoğlu’na Sempati Besler 286

Ğ. Sanat Yeteneği Olmayanlar, Gençleri Ticâri Gazete Yoluyla Aldatıyorlar 286

H. Taklit Edebiyatı Maymun Edebiyatıdır 287

I .Yazarımızı, Eşkıya ve Yeniçeri Türü Yüzsüzlere Karşı Korumalıyız

17. ŞÜRÛ‘ (Başlangıç)

17.1. Feh-İ Meyyit’i Yazan Ali Nâci Değildir 289

17.2. Eser Bir İşbirliği ile Yazılmıştır 290

17.3. Eserde, Edebiyatı Tenkit Yerine, Acemler Methedilmiştir 290

17.4. Şahâbeddin Süleyman Dürüst bir Yazar Değildir 291

17.5. Osmanlı’da Güllü Agop’la Ortaya Çıkan Tiyatro Sanatına Avrupa’da İbret 292

Alınan Bir Mektep Gözü ile Bakılır 292

17.6. Denetimsiz Sahneye Konan Tiyatro Eserleri, Sadece Aktörleri Tulûat 293

Oynamaktan Kurtarmıştır 293

17.7. Şahâbeddin Süleyman’ın Hayâl Kırıklığından Doğan Çıkmaz Sokak’ın İskeleti, Aşk ve Seviciliktir

17.8. Şahâbeddin Süleyman’ın İhanetle Ürkütdüğü Aşk Sohbeti, Tiyatroyu Tabii Sınırından Çıkarmış, Ailevi Bir Tehlike Yapmıştır

17.9. İstibdat Paşalarının Kadın Karşısında Acze Düşürüldüğü Sahnenin Mum Söndürülerek Kapanması Uygun Değildir

17.10. Feth-i Meyyit-i Yazan Pekmez Sakallı Bir İranlı’dır 300

17.11. Şahâbeddin Süleyman ve Defn-i Lâşe 300

17.12. Şahap ve Riyâset Etdiği Ağır Kafile Nasıl Yazarlar? 301

17.13. Nâhid’in Para Etmediği için Eserlerini Parçalaması ‘Sanatta Menfaat Aranmaz’ Sözü ile Çelişkilidir

17.14. Şahap, Temiz Bir Aşkı, Tabii Olan Haliyle Yaşatamaz 303

17.15. Rübâbcılar Batılı Eserleri Okudular; Fakat, Şarklılıktan Kurtulamazlar 304

17.16. Maziye Hücum Eden Yazarın, ‘Vahîme-i Mesûliyeti’ Yakılacak Kitaptır 304

17.17. Defn-i Lâşe

18. Cadı Münâsebetiyle Feth-i Meyyit’e İsyan

18.1. Hemedânî’nin Hüseyin Rahmi’ye Sataşması, Meşhur Olmak için Bir Anarşistin KralaSaldırması Gibidir

18.2. Rübâbcılar Eser Adları Sayarak Kendilerini Âlim Gösteriyorlar

18.3. Tartışma, Ali Nâci ile Değil, İran Tarihinin Bir Bilgin’i ile Yapılmıştır

18.4. Hüseyin Rahmi’ye Karşı Pislikler Saçan Ağzı Yırtacak, Onları Yazan Bileği Büküp, Kalemi Kıran Çok Kimseler Vardır

18.5. Küfür ve Hakaret İçeren Kelimeler, Başka Lisana Ait Olsa da, Manası Değişmez ve Kibarlık Sayılmaz

18.6. Feth-i Meyyit’in Filolojik Hataları

18.7. Feth-i Meyyit ve Ruhun Tahlili Meselesi

18.8. Sanat ve Güzellik Zevke Bağlıdır; Kanun ve Sınır İçine Hapsedilemez

18.9. Aşk-ı Memnû’daki Ruhi ve Sosyal Tahliller Azınlık Tabaka İçindir

18.10. ‘Sanat Sanat İçindir’ Fikri, Lisanımızı Bir Muammâ Hâline Getirip Fil Dişi Kuleye Çekmiştir

18.11. Mevhibe Ziya Hanım ve Hemedânî’nin Sahte Diploma Meselesi

18.12. Feth-i Meyyit, Mâhiyet İtibariyle Çelişkiler İçermektedir

18.13.Çıkmaz Sokak Piyesinin Çok Satdığı Meselesi

18.14. Hüseyin Rahmi’nin Tartışmadan Menfaat Sağladığı İddiası

18.15. ‘Commun’ Kelimesinin Yanlış Tercüme Edildiği İddiası Doğru Değil

18.16. Hemedânî-zâde Filolojik Hata ve Muallimlik Karşıtı Tavır

18.17. Düşmana Karşı Bir Orduya İhtiyaç Olduğu Gibi Ülke Fesatlarına Karşı da Fikir Ordusuna İhtiyaç Vardır

18.18. Bir Romanın Zararlı Olup Olmadığı, Okuyan Şahsın Eser ve Yazarı Doğru Seçip Seçmediğine Bağlıdır

18.19. Romanlar,Terk Edilemeyecek Kadar Yararlıdır

18.20. Feth-i Meyyit’i Kimin Yazdığı ve Hemedâni-zâde’nin Şairliği

18.21.Hemedânî’ye Göre Halkı Memleket Hayatından Ümitsiz Edenler, Yazarlardır

18.22. Gelişmiş Medeniyetlerin Geri Kalmış Olanlara Etkisi

18.23. Ali Nâci, Türkleri Sevme Meselesinde Samimi Olsaydı, Meşhur Türk Büyüklerini Anmayı Unutmazdı

18. 24. Hiçbir Yabancı, Yaşadığı Ülkenin İnsanını Tahkir ve Tenkit Edemez

18.25. Babekyan’a Verilen Kitap Sipârişi, Hemedânî’nin İddia Etdiği gibi Değildir

19. İ S Y A N

19.1. İran ile Türkler Arasında Tarihten Gelen Mezhep Çatışması Meselesi

19.2. İsyandan Maksadın Ne Olduğu ve Türk Kimliği Meselesi

19.3. Türk’ün Hilâlle (İslam’la) Tanışması ve Ehl-i Salibe (Hıristiyanlık) Karşı Mücâdelesi

19.4. Türklerin Medeniyeti, Sanatı ve Yok Olmak Üzere Olan Dilleri Korumaması

19.5. Gazneli Sultan Mahmud ve Şehnâme Hadisesi

19.6. Feth-i Meyyit’i Kimin Yazdığının İddia ve Ispatı Meselesi

19.7. Tartışmaya Dîni Siyasetin Karıştırılması ve Sultan Selim Meselesi

19.8. Farsçanın Kabulü ve Lisanın Değişmesi

19.9. Fars’ın Ahlâksızlığının, Lisan ve Şiir Sanatı ile Cemiyetimize Girmiştir1

19.10. Dilimizdeki Arapça-Farsça Kelimeler ve Moğolların Türklüğü Meselesi

19.11. Halifenin Katli ve Bağdat’ın İstilâsında İran Etkisi

19.12.Sultan Mahmud’un Şehnâme’yi Yazdırması ve Bu Yolla Farsça’ya Yaptığı Hizmet

19.13. Türkler’de Özel Teşebbüs Yeteneğinin Olmadığı ve İranlılara Kırgınlıkları

19.14. Hüseyin Rahmi’nin Konu ile İlgili Niyazi Acun’a Verdiği Röportaj Netice ve Değerlendirme

20. Tartışmadan Yıllar Sonra Duyulan Pişmanlık ve Ardından Gelen Rica

20.1. Ricadan Sonra Gelen Aleni Özür

21. Ali Nâci’nin Sıkca Sözünü Ettiği Zemzeme ve Demdeme Meselesi

22. Cadı ve Rübâb Tartışması Hakkında Kaleme Alınan Yazılar

23. Feth-i Meyyit’i Ali Nâci’nin Yazmadığına Dair İleri Sürülen İddialar

24. Tebessüm-İ Elem Ve Son Arzu Romanları Üzerine Yapılan Tartışma

A. İsmail Müştak’ın Adı Geçen Romanları Tenkidi

B. Âtî’den İsmail Müştak’a Gelen Cevap

C. İsmail Müştak’ın Karşı Cevabı

D. Tebessüm-i Elem’in İkdâm’daki Neşrinin Yasaklanması Netice ve Değerlendirme

25. Yazarını Hakim Karşısına Çıkartan Roman: Ben Deli miyim? 395

A. Rüşvet Meselesinin Basında İlk Ortaya Atılışı 395

B. Romanın Tefrika Haberi, Eserde Rüşvet Olayı ile ilgili Siyasilere Yapılan 397

Göndermeler ve Ekzabert Hadisesi

C. Roman Hakkında Dava Açıldığına Dair İlk Haber ve Maznun Matbûât

26. Hüseyin Rahmi’nin Halka Çağrısı Ve Mahkemeye Uyarı Mektubu 411

26.1. Makale Hakkında Savcının Görüşü 418

26.2. Davanın Seyri Hakkında Son Telgıraf’ın Yayınladığı İmzasız Makale 418

26.3. Vekilin müdafaası ve Ehl-i Vukûf (Bilir Kişi) Talebi 421

26.4. Ehl-i Hibre (Bilir Kişiye) Lüzum Var mı? 422

26.5. Müdde-i Umûmînin (Savcının) İddiânâmesi 422

26.6. Aynı Duruşma Vakit Gazetesinden Farklı Nakledilmiştir 423

26.7. Ben Deli Miyim Romanı Mugâyir-i Edep midir? 424

26.8. Vekilin Bilir Kişi İsteğinin, Savcı Tarafından Reddinin İstenmesi425

26.9. Sonuç: Müdde-i Umûmî Yazarın Cezalandırılması İstiyor 426

26.10. Bî-taraf Adliye

27. Gazetenin Davayla ilgili Devrin Yazar ve Fikir Adamlarından Görüş İsteğinde Bulunması

A. Osman Cemâl 429

B. Bir Sanâtkar Var Olan Kötülüğü Yazdığı için Cezalandırılamz 431

C. Süleyman Nazif

28. İkinci Mahkeme ve Sanık Vekilinin Yaptığı Savunma

28.1. Mes’ül Müdür Fevzi Lütfü Beyin Savunması 438

28.2. Hüseyin Rahmi Bey’in Müdafa‘ası 439

28.3. La garson Etrafında Verilen Örnek 439

28.4. Okuyucuların Gözü Önünde Yapılan Bir Klinik (Deney) 440

28.5. Roman Ahlâkın Aynasıdır 440

28.6. Doktor Çağrılmayan Hamile Kadının Doğum Esnasında Ölümü441

28.7. Duruşma Arasında Verilen Son Karar: Beraat!

29. Beraat Ettik

A. Suphi Nuri’nin Mahkeme Hakkındaki Yorumu 444

B. Savcı Hakimin Verdiği Karara İtiraz Ediyor 446

C. Yapılan Bu Tenkit ve Açılan Davaların Hüseyin Rahmi Üzerinde Ağır Etkisi 446

D. “Ben Deli miyim” Romanı Davasının Ermeni Zenginleriyle ilgili 447

Yolsuzluk Cephesi 447

Davanın Netice ve Değerlendirilmesi

30. Hüseyin Rahmi’nin Yaşantısı ve Bazı Hatıraları 454

30.1. Edebiyat Yüzünden Başına Gelen Belâlar ve Suikastlar 457

30.2. İkinci Sultan Abdülhamid İçin Planlanan Suikast Hadisesi 460

30.3. Evliliğe Dair Fikirleri, El ve Mutfak Sanatlarındaki Becerileri

31. Gerçek Hayattan Aldığı Romanlarının İlham Kaynakları ve Milli Roman Meselesi

A. Mürebbiye

B. Bir Muâdele-i Sevda

C. Nimet-şinas

D. Son Arzu

E. İffet

32. Romanlarından Elde Ettiği Kazanç

32.1. Hüseyin Tahmi’nin Beş Altınlık Makalesi

33. Dilin Sadeliğinin Önemi ve Avam Edebiyatına Dair Görüşleri 479

33.1. Divan Edebiyatı ile Servet-i Fünûn Edebiyatı Hakkındaki Görüşleri 482

33.2. Yabancı Kelimelerin Türkçe Telâffuzu Meselesi 484

33.3. Milli Edebiyat Meselesi

34. Romanlarında Ele Aldığı Tip ve Konular

34.1. Romancımızın Alçak Gönüllü Kişiliği

34.2. Haksızlığa Karşı Şiddetli Tepkili Oluşu

35. Hüseyin Rahmi’nin Milli Roman Sanatı Hakkında Belirtilen Görüşler

A. Girîdî Ahmet Sakî

B. Suphi Rıza

C. Refik Ahmet Sevengil

D. Vedat Günyol

E. İsmail Hakkı Baltacı

F. Âgâh Sırr

36. Hüseyin Rahmi’nin Ölüm Haberinin Basına Yansıması Cenaze Merasimi ve Ölüm Sebebi

37. Ölümü Üzerine, Kişiliği ve Sanatı Hakkında Basında Çıkan Yorumlar

37.1. Vakit’te Çıkan ‘Büyük Bir Kayıp’ Başlıklı İmzasız Yazı

37.2. Vâ-Nü 504

37.3. Ercüment Ekrem Talu 505

37.4. Hakkı Süha Gezgin 505

37.5. İsmet Hulûsi İmset 506

37.6. Burhan Cahit (Morkaya) 507

37.7. Şahabeddin Uzun Kaya 508

37.8. Bekir Sıtkı Kunt 509

37.9. Kemâl Salih Sel 510

37.10. Ali Nüzhet Göksel 511

37.11. Salâhaddin Güngör512

37.12. Zahir Güvemli 513

37.13. Doktor Kâmil Yazgıç 514

37.14. Süleyman Kazmaz516

37.15. Münir Süleyman Çapanoğlu 518

37.16. Namdar Rahmi Karatay 521

37.17. Ahmet Hamdi Tanpınar 523

37.18. Refik Halit Karay 524

37.19. Sedat Oksal 525

37.20. Halide Edip 529

37.21. Cahit Tanyol 533

37.22. Tahir Alangu 535

37.23. Halil Dumanoğlu 537

37.24. Vedat Günyol 538

37.25. Zeynep Dengi

38. Ölümünün Birinci Yılı Dolayısıyla Hakkında Çıkan Yazılar

A. Pertev N. Boratav

B. Mediha Berkes

C. Niyazi Berkes

39. Sonraki Yıllarda Hakkında Kaleme Alınan Yazılar

A. Sami Nâbi Özerdim

B. Cevdet Perin

C. Olcayto

40. Hüseyin Rahmi’nin Doğumunun Yüzüncü, Ölümünün Yirminci Yılı Dolayısıyla Kaleme Alınan Yazılar

40.1. Âgâh Sırrı Levend 564

40.2. Satı Erişenler 565

40.3. Orhan Kemâl 569

40.4. Samim Kocagöz 570

40.5. Hüsâmettin Bozok 570

40.6. Mehmet Kaplan 572

40.7. İlhami Soysal 574

40.8. İlhan Tarus 574

40.9. Prof .Dr. Mehmet Kaplan 574

40.10. Selim İleri 579

40.11. Berna Moran 581

4012. Nihat Sami Banarlı 584

Netice ve Değerlendirme

41. Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Eserleri

Resimler

Kaynakça

Yazarımız Musa Aksoy

Sözlük 609

Önsöz

Değerli okuyucu, elinizdeki bu çalışmaya yıllar önce Lefkoşe Yakın Doğu Üniversitesi’nde çalışırken başladım. Amaç, Hüseyin Rahmi’yi ölümünün 70’inci yılında anmak için bir makale hazırlamaktı. Bu konuda Kıbrıs Bayrak Radyosunda bir konuşma da yaptım. Fakat, araya giren çeşitli engeller ve yayınlanmasında ortaya çıkan bazı olumsuzluklar yüzünden bu düşümcem gerçekleşmedi. Ortaya çıkan bu olumsuzlukların iyi tarafı ise, bir makale hazırlamak için başladığım bu araştırmanın bir kitaba dönüşmesi oldu. Bu sefer eseri, yazarın 75’inci ölüm yılında anılmasına vesile olması için çalışmaya başladım. Ama çeşitli nedenlerden dolayı, bu arzum da vaktinde geçekleşmedi.

Yapmış olduğum bu çalışma, Hüseyin Rahmi’nin bir biyografisi değildir. Böyle bir iddiamız da yoktur. Zaten bu sahada yazılmış biyografiler de mevcuttur. Meselâ: Hüseyin Rahmi’nin sağlığında kaleme alınan ve ölümünden hemen sonra yayınlanan Refik Ahmet Sevengil’in “Hüseyin Rahmi Gürpınar”ı, Muzaffer Gökman’ın, Âgâh Sırrı Levend’in yazdığı değerli eserler ile Efdal Sevinçli’nin “Hüseyin Rahmi Gürpınar” isimli eseri bunlardan birkaçıdır.

Peki bizim bunlardan farkımız nedir? Bizim farkımız, söz konusu yayınlarda kısa ya da özet hâlinde verilen bilgileri, imkânlar dâhilinde basını da taramak suretiyle, daha ayrıntılı ve etraflı bir biçimde ele almak olmuştur. Meselâ, dilin estetiği, Farsçanın Türk Dil ve kültürünü asırlarca etkilediği yolundaki iddialar ile ilgili tartışmalara, adı geçen eserlerde fazla yer verilmemiş, sadece temas edilip geçilmiştir. İmkânlar dâhilinde dememin sebebi de, görmek istediğim kaynakların bir kısmının deforme olduğu, bir kısmının da bakımda olduğu gerekçesiyle servise sunulmuş olmamasıdır. Bu ve benzeri durumlardan dolayı, yazarın bazı romanlarının (Ben Deli Miyim) tefrikasının yayınlandığı nüshalardan bir kısmına ulaşamadım. Eserlerin tefrikası ile kitaba dönüştürülmesi esnasında, zaman zaman sansür devreye girdiği için, bunları karşılaştırma fırsatı bulamadım.

Bir kısım belgelerin de dijitali yapılmış olmasına rağmen, okuyucuya sunulanları istifade edilmeye pek elverişli değildir. Yapılan kopyalar teknik açıdan benim gibi amatör bilgisayar kullanıcılardan ziyade, profesyonel kullanıcılar için hizmete konulmuştur. O sırada yardım istediğiniz personelden de, kendi işlerinin yoğunluğu dolayısıyla, istenilen fayda pek elde edilememektedir. Ayrıca, hizmete sunulan bilgisayarların ağır çalışması da, fazla zaman kaybına sebep olmaktadır. Bütün bunlara rağmen, personel içinde elinden gelen yardımı esirgemeyen görevli memur arkadaşlar var. Fakat, yeterli değil.

Bu araştırmalarımda yaşadığım sıkıntılardan biri de, sunulan negatiflerin ücretinin bankaya yatırılmasının istenmesidir. İki buçuk liralık bir negatif ücretini yatırmak için, bankada kuyrukta bekleyip saatlerce vakit kaybetmek, hem insanın canını sıkmakta, hem de zaman kaybına sebep olmaktadır. Alınan hizmet karşılığı verilen bu cüzi ücret, gerçi bazılarında aşırı olmakla beraber, orada çalışan memura elden verilirse, kıyamet mi kopar, yoksa ülke mi batar? Devletin memurları bu kadar güvensizleşti mi ki, bakanlık bu ağır tedbirlere baş vurma yolunu tercih ediyor; türünde soruları insan düşünmeden edemiyor.

Araştırma yaptığım kitaplıklar arasında Taksim Atatürk Kitaplığı (bilgisayarların hızı artırılır ve negatiflerin teknik kullanımı da biraz daha basitleştirilip kullanışlı hâle getirilirse) ile Bağlarbaşı’ndaki İslâm Araştırmaları merkezi bunların dışındadır. Bunlar da böyle bir sıkıntı yok. Sıkıntı daha ziyade devlete bağlı olan kütüphanelerimizdedir. Bir de bu kütüphânelerde araştırma yapanlara uygulanan negatiflerin fotokopi ücretleri, biraz daha aşağıya çekilmelidir. Eğer araştırmacıya bu imkân verilmez ise, oradaki eserleri kim değerlendirip halka sunacak? Sorumluların bu aksaklıkları gidereceklerini ümit ediyorum.

Yapmış olduğum bu çalışma başlıca, Hüseyin Rahmi’nin çocukluğu, eğitim devresi, yazarlık hayatına atılması, 1901 ile 1924 yılları arasında basına yansıyan tartışmaları, yaşantısı, hatıraları, yazarlık yapmasının engellenmesi, eserlerinin yayınlanmasının yasaklanması gibi karşılaştığı engellemeler, uğradığı suikastlar, evliliğe ve dile dair görüşleri, milli roman sanatı ve romanlarında ele aldığı tipler, ölümünden önce ve sonra, hakkında yazılan yazılarda öne sürülen olumlu, ya da olumsuz fikirlerden oluşmaktadır.

Bahsi geçen romancımızı araştırmaya beni zorlayan sebep ise, dilimize ve edebiyatımıza bu derecede hizmeti geçmiş olan edebiyatçımızın, ilgisizlikten dolayı tarihin tozlu raflarına terk edilmiş olmasının verdiği üzüntü olmuştur. Hayatında dik duran, herhangi bir ideolojiye (Bu konuda bazı ithamlar olmakla birlikte) saplanmadan sanatın gereğini yaparak mesleğini sürdüren bu değerli yazarımızı, yeni yetişen nesle -kısmen olsun.- hatırlatmak ve tanıtmaktır. Eserlerinin hepsi olmasa da, bir kısmı piyasada var. Ama bunlar, ondaki ahlâk erdemliğini, alçak gönüllülüğü, dilimize yaptığı hizmet ve katkıyı yeterince anlatmamakta, sadece hikaye kısmına yer vermektedir. Biz burada, imkânlar dâhilinde ulaşabildiğimiz kaynaklardan elde edebildiklerimizi, siz değerli okuyucularla paylaşmaya ve onları sizlere sunmaya çalıştık. Faydalı olacağını umarız.

Kitabın yazımı sırasında, yazarların kendi ifade ve üslûpları italik harflerle gösterilmiş, tırnak içine alınarak, kullandıkları kelime ve cümle yapısına dokunmamaya azami dikkat sarf edilmiştir. Manasının herkes tarafından anlaşılamama ihtimâli olan kelime ve tamlamalar için, eserin sonuna bir sözlük listesi konmuştur. Ayrıca, ele alınan her konu ve tartışma metinlerinin sonlarında bir değerlendirme yapılarak, metinlerin daha iyi anlaşılmasının sağlanması yoluna gidilmiştir.

Bu arada, Heybeli Adada bulunan Hüseyin Rahmi Gürpınar müzesi hakkında da, birkaç söz söylemek zorundayım. 2017’nin yazında söz konusu müzeyi, Tarih öğretmeni dostum Hüseyin Üstün (ki, yıllarca Hüseyin Rahmi Gürpınar Lisesinde öğretmenlik yapmış ve yazarın ölümünün yıldönümü kutlamalarına katılmıştır.) ile ziyaret edip üç beş kare de resim çektim.(Bu kareler için Ekler bölümüne bak). O sırada, müzenin içler acısı manzarasına gözlerimizle şahit olduk. Müzenin kilitli kapısına, restorasyon dolayısıyla kapalı olduğunu belirten bir tabela asılmıştı. O yüzden içine giremedik. Müzede bulunan eşyalar hakkında da bir bilgi elde edemedik. Çevre halkından edindiğimiz bilgilerde ise, müzenin uzun süredir bu durumda olduğunu, konu hakkında hiçbir çalışma bulunmadığını söylemişlerdir. Müzenin bu hali ile ilgili yaptığım araştırmalar esnasında, bazı kimseler müzenin Turizm Bakanlığına devredildiğini, sorumlusunun da orası olduğunu, kimisinden de Büyük Şehir Belediyesine devredildiği yolunda bilgiler elde ettim. Bunun sonucunda, müzedeki malzemelerin Büyük Şehir Belediyesine bağlı Taksim Atatürk Kitaplığının denetimi altında olduğunu öğrendim.

Bu bilgiler ışığında, Atatürk Kütüphanesi müdürü sayın Ramazan Minder ile görüşmek için müracaatta bulundum. Kendisi ile 19.2.2019 tarihinde makamında yaptığım görüşmede, adı geçen müzenin mevcut durumu ve içindeki eşyalar ile ilgili sorduğum soruya: “Müzenin eşyalarının kendilerinin denetiminde olup, bakım ve onarımının yeniden elden geçirildiğini, müzenin mülkiyeti Vakıflara ait olduğu için de, restorasyon işlemi konusunda henüz bir girişimde bulunamadıklarını, müzenin mülkiyeti konusunda, Büyük Şehir Belediyesi ile Vakıflar Müdürlüğü arasında kiralama işi ile ilgili görüşmelerin devam ettiğini, söz konusu görüşmeler sonuçlandığında müzenin restorasyon çalışmalarına başlanacağı” beyanında bulunmuştur. Bu arada, müzenin Büyük Şehir Belediyesi’ne devrinden önce orada bulunan eşyalar ile ilgili (Adalar Kaymakamlığı’nca) bir komisyon kurulduğu, bu komisyonda tespit edilen eşyaların ne kadarının adı geçen kuruma teslim edildiği, söz konusu eşyalar sergilenmeye başlandığında, kaybolan eşyalar olup olmadığı o zaman anlaşılacaktır.

Kütüphane müdürü Ramazan Bey ile yaptığım bu görüşmeden yaklaşık yedi buçuk aylık aradan sonra, müze hakkında bir ilerleme olup olmadığını öğrenmek için tekrar Atatürk Kütüphanesi müdür yardımcılarından Muhammed Celâl Abay Bey ile görüştüm. M. Celâl Abay Bey, Hüseyin Rahmi Gürpınar müzesinin bütün yetkilerinin 16.5.2019 tarihinde Vakıflar II. Bölge Müdürlüğüne devredildiğini, müzeyi işletmek için kiralamak istedilerse de, bu isteklerinin Kültür Bakanlığı yetkilileri tarafından kabul edilmediğini belirtti.

Verilen bu bilgiler üzerine, Heybeli Ada’daki Hüseyin Rahmi Gürpınar müzesinde restorasyon bakımından bir ilerleme olup olmadığını görmek için, yıllarca Hüseyin Rahmi Gürpınar Lisesi’nde Tarih öğretmeni olarak görev yapan Sayın Hüseyin Üstün ile birlikte, 18.10.2019 tarihinde adı geçen müzeyi tekrar ziyarete gittim. Kapıları yine kapalı olmakla beraber, sadece, kapısında-restorasyon- yazan poşet içindeki kâğıdın sökülmüş olduğunu, bunun dışında göze çarpan bir değişikliğin bulunmadığını gördüm. Musa AKSOY

Ekim 2019, Ataşehir /İstanbul

Niyazi Ahmet Banoğlu nakleder:

“Fransa’nın Odeon tiyatrosunda, Molyer’i anma vesilesiyle tertiplenen törene, Molyer Müzesi’ndeki Molyer’in koltuğu da getirilmiş bulunuyordu.

Töreni müteakip Odeon tiyatrosunda bir yangın çıkmış ve koltuk da yanmıştı. Bunun üzerine, bütün Fransız gazeteleri Molyer’i anma törenini tertip edenlere ve Molyer’in koltuğunu bu törene gönderenlere şiddetli hücum etmiş, bu büyük ayıbın telâfi edilemeyeceğini yazmışlardı. Bu haber üzerine Molyer Müzesi müdürü gazetelere şöyle bir yazı gönderir:

‘Molyer’i anma törenine gönderilen koltuk, Molyer’in üzerinde oturduğu koltuk değil, onun benzeri olarak husûsî sûrette imâl ettirilen koltuktu.’

Bu haber üzerine bütün Fransız gazeteleri ikinci baskılarını yapmışlar ve Molyer’in koltuğunun yanmamış olduğunu müjdelemişlerdir.” der. [Niyazi Ahmet Banoğlu. Yeni İstanbul, nr. 3717, 19 Mart 1960] Günümüzde harabe haline dönmüş bulunan Heybeliada’daki Hüseyin Rahmi Gürpınar müzesinin acıklı durumun ilgililere ithaf etmek münasebetiyle.

Musa AKSOY

Türk Dili üzerinde kitaplarımız:

Türkçe Dil ve Edebiyat Terimleri Sözlüğü - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Türkiye Türkçesi'nin Ekleri - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Anlambilime Giriş: Temel Kavramlar - Prof. Dr. Veysel KILIÇ

Etkileşimli ve Eleştirel Okuma Teknikleri - Oya ADALI

Türk Dili Dersleri Cilt I. Güz Dönemi - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Türk Dili Dersleri Cilt 2. Bahar Dönemi - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Biçimbilim: Temel Kavramlar - Prof. Dr. Nadir Engin UZUN

Türkçe Yazım Kılavuzu - Yusuf ÇOTUKSÖKEN

Sözün Işığı: Uygulamalı Noktalama Bilgileri - Osman BOLULU

Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler - Oya ADALI