Söylem Çözümlemesi

Prof. Dr. V. Doğan GÜNAY

Genişletilmiş 2. Basım

ISBN : 978-605-4220-72-4, 2018

420 sayfa, (16,5x24 cm2), 80 gr kitap kağıdı.

Bu kitabımız 17  üniversitede ders kitabı olarak kullanılmaktadır.

Söylem Çözümlemesi PDF indir           şimdi satın al

Arka kapak yazısı. Bu kitap söylem kavramının ve söylem çözümlemesinin ne olduğunu ayrıntılı bir biçimde ortaya koymaya amaçlamaktadır. Herkes söylem kavramını kullansa da ve her yerde söylem çözümlemesi yapıldığı söylense de aslında kavramlar ya da çözümleme biçimi çok da bilinmediği ortadadır. Söylem kavramı dilimizdeki birçok kavramla karıştırılmaktadır. Yine söylem çözümleme biçimi dünyada farklı yerlerde gelişen ve çok değişik uygulama biçimi olan bir alandır. Bu kitap tüm bu sorulara ayrıntılı bir biçimde yanıt verecektir. Yine söylem çözümlemesi ile ilgili çok zor konuları da örneklendirerek açıklamaktadır.

Kitap özgünlük açısından ülkemizdeki ilk kaynaklardan birisidir. Bu nedenle terimlerin Türkçeleştirilmesi önemli bir sorundur. Ama tüm kavramların Türkçelerini bularak Türkçe bir söylem çözümleme kitabı yazmanın çok büyük bir haz olduğunu da belirtmek gerekir.

Önsözden. Söylem kavramı uzun süredir dilimizde yer almaktadır ve ne olduğu çok fazla bilinmese de, farklı bağlamlarda kullanılmaktadır. Hatta kullanım alanının yaygınlaştığı bile iddia edilebilir: Siyasetçiler, sanatçılar, basında, televizyonda konuşma yapanlar, tartışma programlarına katılanlar, devlet adamları, toplum önderleri, farklı alanlarda tanınmış kişiler konuşmalarında bu terimi kullanmaktadırlar. Peki, söylem nedir? İlginçtir, Türkçede söylemin ne olduğu ya da söylem çözümlemesinin ne olduğu ve nasıl yapıldığı ile ilgili çok az kitap vardır. Dilin gerçek bağlam içinde gerçek konuşucu ve alıcı tarafından kullanılması demek olan söylemle ilgili yeterli çalışmanın olmaması ülkemiz açısından üzücü bir durumdur. Elinizdeki kitap, bu boşluğu doldurmaya çalışmak için yazılmıştır. Amacına ulaşıp ulaşmadığına okuyucu karar verecektir.

Bu alanda neden yeterli çalışmanın yapılmadığı, bu alanın neden ihmal edildiği konusunda bazı geçerli bahaneler ileri sürülebilir. Elinizdeki kitaptan da görüleceği gibi, söylem çözümlemesi çok geniş bir alandır. Birçok bilim dalını ilgilendiren bir alandan söz edilmektedir. Çok disiplinli (fr. multidisciplinaire) değil, disiplinlerarası (fr. interdisciplinaire) bir alan olan söylem çözümlemesi, bir bakıma çok sayıdaki bilimin kesişim noktasında oluşan bir alandır. Kuram oluşturmada ya da söylemin çözümlenmesinde değişik bilim dallarının verilerinden yararlanılmıştır. Farklı söylem çözümleme okullarından söz edilmektedir. Bir bakıma söylem çözümlemesi konusunda bir şeyler söyleyebilmek için; anlambilim, bilişsel ruhbilim, budunbilim, budunsal yöntembilim (fr. éthnométhodologie), değerbilim, dilbilim, düşüngüler kuramı, edimbilim, etkileşimsel toplumdilbilim, göstergebilim, insanbilim, istatistik, kanıtlayıcı sözbilim, metin dilbilim, ruhbilim, ruhçözümleme kuramı, ruhdilbilim, sözbilim, sözceleme kuramı, sözcükbilim, sözcükölçüm (fr. léxicométrie), tarih, toplumbilim, toplumdilbilim, yorumbilgisi vb. gibi çok değişik alanların kuram ve yöntemlerinden haberdar olmak gerekecektir. Bunlara kuşkusuz başka bilim dallarının adları da eklenebilir. Bu da normaldir, çünkü madde ve ruhtan oluşan bir insanın konuşmasından yola çıkarak; konuşan kişi hakkında, alıcısı ile ilgili durumlar hakkında, ürettiği söylemi hakkında, ya da söyleminde geçen bir kişi, nesne, uzam ya da zaman hakkında bazı bilgilere ulaşılabilecektir. Söylem çözümlemesinde inceleme konusu yapılan yalnızca burada belirtilenler değildir kuşkusuz. Söz konusu kullanımdaki dilin incelenmesi ise; açıklanacak, üzerinde çalışılacak ve çözümlenecek çok şeyin olacağı kesindir. Bu da zor bir iştir.

Elinizdeki kitap söylem çözümlemesi konusunda her şeye kısaca dokunarak, geneli kapsayıcı bir kitap olarak hazırlanmaya çalışıldı. Bu tür tümü kapsayıcı kitapların yanında buradaki her başlığı belirten daha dar konuları ele alan yeni kitapların ülkemizde yayınlanmış olmasını arzu ederiz. Umalım ki buradaki her başlığa yönelik yeni kitaplar ülkemizde yayınlansın ve araştırmacıların hizmetine sunulsun. Ne kadar çok çalışma yapılırsa dilimizin anlatım olanakları o oranda daha iyi betimlenmiş olacaktır. Bu tür çalışmaların artışına bağlı olarak birbirimizi daha iyi anlayabileceğiz, daha yetkin söylemler oluşturabileceğiz. Tanıtımla uğraşanlar dilin anlatım olanaklarını daha iyi görerek yeni anlatım biçimleri geliştirebilecek, özgün tanıtımlar hazırlayabileceklerdir. Batıdan yapılan taklitler yerini, özgün çalışmalara bırakacaktır. Yine siyasetle uğraşanlar daha ikna edici seçim konuşmaları yapabilecekler, söylemlerini daha yetkin hazırlayabileceklerdir. Dilin (söylemin) bir silahtan daha keskin olduğunu bu tür ikna edici konuşmaların sonunda anlayabileceklerdir. Bir bakıma daha düzeyli seçim dönemleri yaşayabileceğiz. Yani kullanımdaki dilin incelenmesinin toplumsal anlamda çok büyük katkılarının olacağı açıktır.

Söylem çözümlemesi alanında yapılan çalışmaların sonuçları birçok meslek alanını ve bilimi ilgilendirmektedir. Başta akademisyenler bu alana ilgi duymaktadırlar. Ama birçok meslek adamının yaptığı şey de bir bakıma söylem çözümlemesidir ya da bu mesleklerde çalışanlar yapılan söylem çözümlemesinin sonuçlarından yararlanmaktadır. Örneğin söylem çözümlemesi şu anaları doğrudan ilgilendirir:

* Siyasetle uğraşanlar (milletvekili, belediye başkanı, üniversite rektörünün, bir meslek odasında seçime giren başkan adayının, kısacası herhangi bir seçime girip alıcının oyunu alarak seçilecek her kişi) söylem çözümlemesi ile doğrudan ilgilidirler.

* Tanıtımla (reklam) uğraşanlar (tanıtımda uygun (özenli, özensiz, sanatsal, bağlama uygun vb) dil kullanımı, iletişime uygun seçilecek söylem, alıcının ikna edilmesine uygun olarak seçilecek söylem türü vb.) her türlü dil incelemelerinden, elde edilen sonuçlardan en çok yararlanacak grupların başında gelir.

* Her türlü konuşmaların çözümlenmesi ve anlamlandırılması ile ilgilenenlerin (gazete köşe yazarları, haber yorumcuları, tartışma programlarındaki konuşmacılar) yaptığı söylem çözümlemesi ya da ona benzer şeylerdir.

* Toplumun dillerini gözlemleyerek izlenceleri hazırlayan güldürü sanatçıları, tiyatro sanatçıları, yazar, şair ve diğer yazın adamları en iyi dil ustalarıdır. Onların elinde dil hem gelişir, hem zenginleşir hem de yeni anlatım olanaklarına kavuşur.

* Dil bozuklukları ile ilgilenenler (konuşma terapistleri, afazi sorunuyla ilgilenenler, konuşma bozuklukları alanında çalışanlar) için de söylem çözümlemesi gereklidir. Bu tür durumlarda sağlık için söylem çözümlemesi yapılır.

* Kamuoyu oluşturmaya çalışanlar, topluma yön vermek isteyenler (devlet adamlarının konuşmaları, diplomatik konuşmalar, kamuya mal olmuş sanatçıların söylemleri vb.) söylemi hem doğru kullanmak durumundalar hem de etkili bir söylem oluşturmaları kendi konumları için gereklidir.

* Toplumda, belirli bir grup ya da bölgedeki kullanılan dille ilgili sıklık çalışması yapanlar, bu aladaki verilerek gereksinim duyanlar için de söylem çözümlemesi gereklidir. Tanıtım alanında çalışanların, sözcükbilim, sözcük yazım ya da içerik çözümlemesi yapanlar, yabancı dil alanında çalışanların sıklık çalışmalarına ara sıra başvurdukları doğrudur.

Bu kitabın gün ışığına çıkması çok uzun sürdü. Başlangıç yılı 2002’dir. Yüksek lisans ve doktora dersleri olarak okutuldu ve uygulandı. Ama her seferinde yenilendi ve güncellendi. Son bir yıldır sadece bu kitap üzerine yoğunlaşarak, kitabın okuyucusu ile buluşması sağlandı. Her seferinde değişik kişiler okudu. Her okumada bazı düzeltmeler yapıldı. Düzeltme konusunda sevgili Utkan Boyacıoğlu’na ve sevgili Utku Oryaşın’a çok teşekkür ederim.

Prof. Dr. V. Doğan GÜNAY

Türkiye'nin İnternet kitapçısı; TDK Bilim ---> www.tdk.com.tr

İÇİNDEKİLER

0. Giriş
1. Söylem
1. 1. Söylem Nedir?
1. 2. Tarihçe
1. 3. Kavramlar: Benzerlikler, Karşıtlıklar ve Farklılıklar
1. 3. 1. Söylem ve Sözce
1. 3. 2. Söylem ve Dil
1. 3. 3. Söylem ve Tümce
1. 3. 4. Söylem ve Metin
1. 3. 5. Söylem ve Anlatı
1. 3. 6. Söylem ve Söyleşi
1. 3. 7. Söylem ve Slogan
1. 3. 8. Söylem ve Düşüngü
1. 3. 9. Öğreti, İnak, Kanı ve Söylem

2. Söylem Çözümleme Biçimleri
2. 1. Toplumbilim ve Budunbilim Bağlamında Oluşan Kuramlar
2. 1. 1. Budunsal Yöntembilim ve Söylem Çözümlemesi
2. 1. 2. İletişim Budunbilimi ve Söylem Çözümlemesi
2. 1. 3. Toplumbilimsel Eleştiri Araştırısı
2. 1. 4. Eleştirel Söylem Çözümlemesi
2. 2. Dilbilime Bağlı Olarak Gelişen Yöntemler
2. 2. 1. Sözceleme Kuramı
2. 2. 2. İşlevsel Dilbilim
2. 2. 3. Metindilbilim
2. 2. 4. Sözbilim ve Kanıtlayıcı Sözbilim
2. 2. 5. Göstergebilimsel Söylem Çözümleme Kuramı
2. 3. Felsefe İçerikli Çözümlemeler
2. 3. 1. Düşüngüler Kuramı
2. 3. 1. 1. Mikhail Bakhtine, Söyleşimcilik ile Düşüngü
2. 3. 1. 2. Louis Althusser ve Devletin Düşüngüsel Aygıtları
2. 3. 1. 3. Pierre Bourdieu ve Simgesel İşlev
2. 3. 1. 4. Oliver Reboul ve Düşüngü
2. 3. 1. 5. Michel Foucault ve Ruhçözümlemeci Yaklaşım
2. 3. 2. Edimbilim90
2. 3. 2. 1. Yapılandıran Söylem (Modus) ve Söylenen Şey (Dictum)
2. 3. 2. 2. Söylem Çözümlemesi ve Edimbilim
2. 3. 2. 3. Söyleşi Çözümlemesi
2. 3. 3. Yorumbilgisi / Yorumbilim
2. 4. Sayılara Bağlı İncelemeler
2. 4. 1. İçerik Çözümlemesi
2. 4. 2. İstatistik
2. 5. Ruhçözümleme Kuramı

3. Söylemin Özellikleri ve Türleri
3. 1. Söylemin Kuralları
3. 2. Söylemin Oluşumu
3. 2. 1. Artgönderim ve Öngönderim
3. 3. Söylemlerde “Ben” ve “Biz” Kullanımı
3. 3. 1. Benimsemenin Söylemi ya da Göreceliliğin Söylemi

4. Söylem, Verici ve Öznellik
4. 1. Gösterme Belirleyicileri
4. 1. 1. Uzam Belirleyicileri
4. 1. 2. Zaman Belirleyicileri
4. 1. 3. Kişi Belirleyicileri
4. 1. 3. 1. Çokseslilik
4. 1. 3. 2. Dolaylı Anlatım, Serbest Dolaylı Anlatım
4. 1. 4. Alıcı ve Gönderge
4. 1. 4. 1. Söylem ve Gönderge
4. 2. Söylemde Etkileşim
4. 3. Jean Dubois ve Söylem Çözümlemesi

5. Söylem ve Kiplik Belirleyicileri
5. 1. Felsefede ve Mantıkta Kiplik
5. 1. 1. Öznel Kiplik
5. 1. 1. 1. Bilgikuramsal Kiplik
5. 1. 1. 2. Değerlendirici Kiplik
5. 1. 2. Nesnel Kiplik
5. 1. 2. 1. Varlıkbilimsel Kiplik
5. 1. 2. 2. Karar Verme Kiplikleri
5. 1. 3. Karma Kiplik
5. 1. 3. 1. Yükümlülük Kipliği
5. 1. 3. 2. İsteğe Bağlılık Kipliği
5. 2. Sözce ve Kiplik
5. 2. 1. Sözceleme Kipliği
5. 2. 1. 1. Kesinleyici Kiplik
5. 2. 1. 2. Buyrum (Emir) Kipliği
5. 2. 1. 3. Soru Kipliği
5. 2. 2. Sözce Kipliği
5. 3. Dilbilimde Kiplik
5. 3. 1. Öznelliklerarası Kiplik
5. 4. Göstergebilimde Kiplik

6. Söyleşime Dayalı Yapıların Çözümlenmesi
6. 1. Çıkarsama
6. 2. Örtüklük
6. 3. Sunulan, Önvarsayıltı, Sezdirim
6. 4. Önvarsayıltı ve Önvarsayım

7. Söylem ve Kanıtlama

Fransızca – Türkçe Dizin
Türkçe – Fransızca Dizin
KAYNAKÇA

Akademik Bilimsel Üniversite Kitapları - Dil Kitapları Papatya Bilim Yayınevi