Tesis Planlaması PDF
içindekiler
şimdi satın al
Arka kapak yazısı.
Bu
kitabın amacı, üniversitelerin endüstri mühendisliği, makine
mühendisliği ve diğer mühendislikler ile mimarlık ve işletme
bölümleri öğrencilerine, gerçekleştirilebilir bir girişim fikrinin
ardından bu düşüncenin somut olarak yaşama geçirilmesi sürecinde
yapılması gereken tesis planlama ve yerleşim düzeni çalışmalarıyla
ilgili bilgi ve teknikleri öğrenebilecekleri ders kitabı veya
yardımcı ders kitabı olanağını sunmaktır. Ayrıca ülkemizde
gelişmekte olan tesis planlama ve kurma kültürüne katkıda
bulunarak; mühendislere, mimarlara, girişimcilere, işletmecilere,
planlamacılara ve araştırmacılara yararlanabilecekleri teknik bir
başvuru kaynağı sağlamaktır.
Kitapta, endüstri ve hizmet işletmelerinin kuruluş çalışmalarının neler
olduğu, özet nitelikte toplu bir bakışla bütünsellik ve etkileşim içinde
incelendikten sonra, tesis planlama çalışmaları için veri oluşturan
pazar araştırması ve istem öngörülemeden ürün ve süreç tasarımlarına,
kapasite ve yer seçiminden makine ve donanım miktarları ile alan
hesaplamalarının ve yerleşim planlarının hazırlanmasına kadar yapılması
gereken tesis planlama çalışmaları bir süreç içinde ele alınmıştır. Bir
işyerini somutlaştıran tesis planlama süreci, sistem yaklaşımıyla
işyeri/fabrika bütününden bölüm özeline giden, geniş bir amaçlar
yelpazesini gözeten, analitik ve grafiksel yaklaşımları bütünleştiren
bir anlayışla kapsamlı ve bol örnekli olarak incelenmiştir.
İÇİNDEKİLER
Önsöz
KISIM I. TESİS PLANLAMA ÖN İŞLEVLERİ
Bölüm 1. Kuruluş Çalışmaları
1.1. Sistem Olarak İşletme
1.2.
Kuruluş Çalışmalarının Kapsamı
1.3.
Evreleri Bakımından Kuruluş Çalışmaları
1.4.
İşletmenin Fiziksel Yapısını Ortaya Çıkaran Kuruluş Çalışmaları
1.4.1.Pazar Araştırması
1.4.2.Ürün Tasarımı
1.4.3.Kapasite Seçimi
1.4.4.Süreç Tasarımı
1.4.5.Yapılsın-Alınsın Kararlarının Verilmesi
1.4.6.Yer Seçimi
1.4.7.Yerleşim Düzeni Tasarımı
1.4.8. Yapı Seçimi ve Tasarımı
1.4.9.Malzeme Devinimi Sisteminin Tasarımı
1.4.10. Sermayenin Bulunması
1.4.11.
Hukuksal Yapının Belirlenmesi
1.4.12.
Fiyatlama
1.4.13.
Çeşitlendirme
1.5.
Özet
1.6.
Sorular
Bölüm 2.
Pazar
Araştırması ve İstem Öngörüleme
2.1.
Pazar Araştırmasının Amaç ve Kapsamı
2.2. Pazar
ve İstemi Etkileyen Etmenler
2.3.
Pazar Araştırması Kavramı ve Süreci
2.4.
Öngörülerin Anlam ve Önemi
2.5.
Öngörü
Türleri
2.6. İstem
Öngörü İlkeleri
2.7. İstem
Öngörüleme Yaklaşımı
2.8.
Öngörüleme Aşamaları
2.9.
Öngörü Yöntemleri
2.9.1. Deneyim ve Sezgiye Dayanan Yöntemler
2.9.1.1. Delphi Tekniği
2.9.1.2. Görüş Toplama Tekniği
2.9.2.
Ekonometrik Yöntemler
2.9.3.Zaman Serisi Çözümleme Yöntemleri
2.9.3.1 Ortalama Yöntemiyle Öngörü
2.9.3.2. Son Dönemdeki Veri Yoluyla Öngörü
2.9.3.3. Hareketli Ortalamalar Yöntemiyle Öngörü
2.9.3.4. Üssel Düzeltme Yöntemiyle Öngörü
2.9.3.5. Enküçük Kareler Yöntemi
2.9.3.6. Trende Oranlama Yöntemi
2.10.
QM Programıyla İstem öngörüleme Örnekleri
2.10.1. Son Dönemdeki veri Yoluyla Öngörü
2.10.2. Hareketli Ortalamalar Yöntemiyle Öngörü
2.10.3. Üssel Düzeltme Yöntemiyle Öngörü
2.10.4. En Küçük Kareler Yöntemiyle Öngörü
2.10.5. Trende Oranlama Yöntemiyle Öngörü
2.10.6. Ekonometrik Yalın Regresyon Yöntemiyle Öngörü
2.10.7. Ekonometrik Çoklu Regresyon Yöntemiyle Öngörü
2.11.
Özet
2.12.
Sorular
Bölüm 3. Ürün ve Süreç Tasarımı
3.1.
Ürün Tasarımı Nedenleri
3.2.
Ürün Ömrü ve Yaşam Eğrisi
3.3. Ürün Tasarımı
3.4. Ürün Tasarımı Süreci
3.4.1. Yeni Ürün
Seçeneklerinin Geliştirilmesi
3.4.2. Ürün
Değerlendirmesi ve Seçimi
3.4.3. Ön Tasarımın
Yapılması
3.4.4. Ayrıntılı
Tasarımın Yapılması
3.4.5.
İlkörneğin Yapımı
3.4.6.
Testlerin Yapılması
3.4.7.
Tasarımın Kesinleştirilerek Deneme Üretimi Yapılması
3.4.8. Ürün
Tasarım Sürecinin Başarısı ve Çıktıları
3.5. Ürün Tasarımı İlkeleri
3.6. Ürün Tasarımını Etkileyen
Etmenler
3.6.1. İşletme Politikaları
3.6.2.
Pazarlama Olanakları
3.6.3. Ürün Özellikleri
3.6.4.
Ekonomik
Etmenler
3.6.5. Üretim Olanakları
3.7.
Müşteriye Yönelik Tasarım
3.8.Süreç Tasarımı
3.9.Süreç Türleri
3.10. Süreç Seçimi
3.10.1. Sürekli Süreç
3.10.2. Kesikli Süreç
3.10.3. Proje Türü Süreç
3.11. Ürün Çözümlemeleri
3.11.1.Kurgu Çiziti
3.11.2. İşlem Süreç ve Temel Süreç Çiziti
3.11.3. İş Akımı Çiziti
3.12. Donanım Araçlarının Seçimi
3.13. İş Tasarımı
3.14. Süreç Tasarımının Çıktıları
3.15. Yapılsın - Alınsın Kararlarının Verilmesi
3.16. Özet
3.17. Sorular
Bölüm 4. Kapasite Seçimi ve Planlaması
4.1. İşletme
Büyüklüğü ve Kapasite
4.2. Kapasite Seçimini Etkileyen Etmenler
4.3.
Kapasite Türleri
4.3.1. Kuramsal Kapasite
4.3.2. Normal Kapasite
4.3.3. Zorlanmış
Kapasite
4.3.4. Gerçek Kapasite
4.3.5. Aylak
Kapasite
4.3.6. Diğer Kapasite
Türleri
4.4.Normal
Kapasiteyi Etkileyen Etmenler
4.5.Kapasite Planlaması Stratejileri ve Dengelemesi
4.6.Kapasite Planlamasının Temel Belirleyicileri
4.7.Kapasite
Planlamada Zaman Kavramı
4.8.Üretim ve Kısa Dönemde Kapasite Planlaması
4.9.Ölçeğe Göre Getiri ve Uzun Dönemde Kapasite Planlaması
4.10. Hizmet
İşletmelerinde Kapasite Planlaması
4.11. Özet
4.12.
Sorular
4. Bölüm Eki:
Bir Kapasite Raporu Örneği
Bölüm 5.
Yer
Seçimi
5.1.
Yer Seçimi Sorununu Doğuran Nedenler
5.2.
Yer Seçimi İlkeleri
5.3.
Yer Seçimini Etkileyen Etmenler
5.4. Yer Seçimi
Süreci
5.4.1. Ülke Seçimi
5.4.2. Bölge Seçimi
5.4.3. Yöre Seçimi
5.4.4. Arsa Seçimi
5.5.
Yer Seçiminde Kullanılan Teknikler
5.5.1.
Histogram Tekniği
5.5.2. Gelir
Oranı Karşılaştırması Tekniği
5.5.3.
Ölçülemeyen Etmenlerin Sayısallaştırılması Tekniği
5.5.4.Ölçülebilen ve Ölçülemeyen Maliyet Etmenlerinin
Değerlendirilmesi
5.5.5. Boyut
Çözümlemesi
5.5.6.
Başabaş (Sıfır Kâr) Noktası Tekniği
5.5.7.Ulaştırma
Maliyetlerinin Enküçüklenmesi Tekniği
5.5.7.1. Zikzaklı Uzaklık Varsayımına Göre Hesaplama
5.5.7.2. Düz Uzaklığın Karesi Varsayımına Göre Hesaplama
5.5.8. Ulaştırma Modeli
5.6.
Örnek Problem
5.7. Özet
5.8.
Sorular
Kaynakça
KISIM II. MALZEME DEVİNİMİ İŞLEVİ VE MALİYETLERİ
Bölüm 6. Malzeme Devinimi İşlevi
6.1. Malzeme Devinimi ile İlgili Kavramlar
6.1.1.Malzeme
6.1.2.Malzeme Devinimi
6.1.3. Devinimle İlgili Diğer Kavramlar: Ulaşım, Aktarma,
Birim Yük
6.2. Malzeme Devinimi Etkinlikleri
6.3. Malzeme Devinimi Etkinliklerinin Bölümlenmesi
6.3.1. Belirgin Malzeme Devinimi Etkinlikleri
6.3.2. Karışık Malzeme Devinimi Etkinlikleri
6.3.3.
Fiziksel Dağıtım İşlevi Olarak Nitelenen Devinim Etkinlikleri
6.4. Malzeme Devinimi Etkinliklerinin Üretim İşlevi
Açısından Yararları
6.5. Malzeme Devinimi Araçları
6.5.1. İleteçler
6.5.2. Vinçler ve Ağır Yük Asansörler
6.5.3. Endüstriyel Yük
Araçları
6.5.4. Diğer Devinim Araçları ve Taşıma Kapları
6.6. Malzeme Devinimi Araçlarının Seçimi
6.7. Malzeme Devinimi Sistemi Tasarım ve İyileştirme
Amaçları
6.7.1. Maliyetleri Düşürme
6.7.2. Üretim Kapasitesini Artırma
6.7.3. Çalışma Koşullarını Geliştirme
6.7.4. Malzeme Kaybını Önleme
6.7.5. Dağıtımı Geliştirme
6.8. Malzeme Devinimi İlkeleri
6..9.Malzeme Devinimi Sisteminin Tasarımı
6.10. Özet
6.11.
Sorular
Bölüm 7. Malzeme Devinimi Maliyet Giderleri ve İşyeri Tasarımı
7.1. Malzeme Devinimi
Maliyet Giderleri Kavramı
7.2.
Malzeme Devinimi Maliyet Giderlerinin Saptanma Nedenleri
7.3. Malzeme Devinim Maliyetini
Belirlemeyi Güçleştiren Etkenler
7.4. Malzeme Devinimi Maliyet Giderleri
Ayrımı
7.4.1. Dolaysız
Maliyet Giderleri
7.4.1.1. Donatım Giderleri
7.4.1.2. İşgücü, Giderleri
7.4.2. Genel Maliyet
Giderleri
7.5.
Seçenek Değerlendirilmesinde Etkili Olan Gider Etmenleri
7.5.1.
Dolaylı Gider Etmenleri
7.5.1.1. Yöntem ya da
Donatına Bağlı Dolaylı Gider Etmenleri
7.5.1.2. Yönetim
Etkinliğine Bağlı Dolaylı Gider Etmenleri
7.5.2. Belirsiz Gider
Etmenleri
7.5.2.1. Yöntem ya da
Donatıma Bağlı Belirsiz Gider Etmenler
7.5.2.2. Yönetim
Etkinliğine Bağlı Belirsiz Gider Etmenleri
7.5.3. Soyut Etmenler
7.5.3.1. Donatım ya da Yapımcıya Bağlı Soyut Etmenler
7.5.3.2. Yönetime Bağlı Soyut Etmenler
7.6.
Yerleşim Düzeninin Malzeme Devinimi Maliyetini Etkilemesi
7.7.
Yerleşim Düzenine Göre Değişen Malzeme Devinimi Mal. Hesap.
7.7.1. Hesaplamada
Kullanılan Veriler
7.7.2. Yerleşim
Düzenine Göre Değişen Devinim Giderleri Hesabı
7.7.3.Birim
Uzaklıklar için Devinim Maliyetleri Matrisi Hesabı
7.8.
Örnek Problem
7.9.
Özet
7.10.
Sorular
Kaynakça
Kısım III. Tesis
Planlama Süreci
Bölüm 8. Tesis
Planlama Süreci ve Bilgilerin Toplanması
8.1.
Tesis Planlama Süreci
8.2.
Tesis Planlama Sorununun Tanımlanması
8.2.1. Sorunun
Belirlenmesi
8.2.2. Sorun Alanının Belirlenmesi
8.2.2.1. Tesis
Planlama Sisteminin Temel Öğeleri
8.2.2.2. Tesis Planlamanın İçeriği ve Evreleri
8.2.2.3. Sorun Alanı
8.2.3. Amacın
Belirlenmesi
8.2.4. Varsayım ve Sınırlamaların Belirlenmesi
8.3.
Bilgilerin Toplanması
8.3.1. Bilgi Toplama Süreci
8.3.2. Bilgi Türleri
(Ü, N, R, D, Z)
8.4.
Özet
8.5.
Sorular
Bölüm 9. Sorunun Çözümlenmesi: Malzeme Akımı ve Etkinlik
İlişki Çözümlemeleri
9.1.
Sorunun Çözümlenmesi
9.2.
Nicelik-Çeşit Çözümlemeleri ve Yerleşim Düzeni Türleri
9.2.1. Değişmez Konumlu Yerleşim Düzeni
9.2.2. Ürüne Göre Yerleşim Düzeni
9.2.3. İşleme Göre Yerleşim Düzeni
9.2.4. Grup Teknolojisi/Hücresel Üretim Yerleşim Düzeni
9.3. Malzeme Akımı Çözümlemeleri
9.3.1. Çizgesel Araçlarla Malzeme Akımlarının Çözümlenmesi
9.3.2. Gezi Çizelgesiyle Malzeme Akımı Niceliklerinin
Belirlenmesi
9.3.2.1. Gezi Çizelgesinin Anlam ve Önemi
9.3.2.2. Gezi Çizelgesinin Özellikleri
9.3.2.3. Malzeme Akımı Ölçü Birimi: Birim Yük
9.3.2.4. Gezi Çizelgesinin Hazırlanmasında Temel Alınan Bilgiler
9.3.2.5. Gezi Çizelgesinin Hazırlanması
9.3.2.6. Gezi Çizelgesinin Kullanım Alanları
9.3.3. Malzemelerin Genel Akış Biçimlerinin Belirlenmesi
9.3.3.1. Kurgu (Montaj) Hattı Malzeme Akımı Biçimleri
9.3.3.2. Yatay Üretim Hattı Malzeme Akımı Biçimleri
9.3.3.3. Dikey Üretim Hattı Malzeme Akımı Biçimleri
9.4. Etkinlik İlişki Çözümlemelerinin Yapılması
9.4.1. Etkinlik İlişkilerinin Anlam ve Önemi
9.4.2. Etkinlik İlişkilerinin İlişki Çizelgesinde
Özetlenmesi
9.4.3. Gezi Çizelgesi-İlişki Çizelgesi Dönüşümü
9.5. İlişki Çizitinin Hazırlanması
9.6. Özet
9.7.
Sorular
Bölüm 10. Alan Gereksinimlerinin Belirlenmesi
10.1.
Makine Sayılarının Hesaplanması
10.1.1. Üretim Niceliklerinin Belirlenmesi
10.1.2. Ürüne Göre Yerleşimde Bölüm Makine Sayısının
Hesaplanması
10.1.3.İşleme Göre Yerleşimde Bölüm Makine Sayısı Hesabı
10.1.4. Örnek Problem
10.2. Alan
Gereksinimlerinin Hesaplanması
10.2.1.Hesaplama Yöntemi
10.2.2.
Dönüştürme Yöntemi
10.2.3.Alan Standartları Yöntemi
10.2.4.
Kabataslak Yerleştirme Yöntemi
10.2.5.
Trend (Oranlama) Yöntemi
10.3.
Eldeki Alanın Dikkate Alınması
10.4. Özet
10.5.
Sorular
Bölüm 11. Seçeneklerin Araştırılması
11.1.
Çözüm Seçeneklerinin Araştırılması Süreci
11.2. Alan
İlişki Çizitiyle Çözüm Seçeneklerinin Yaratılması
11.2.1.
Birim Alan Bloklarını Kaydırma Yöntemi
11.2.2.
Kareli Kâğıt Üzerinde veya Bilgisayarla Ölçekli Çizim Yöntemi
11.3.
Çözümsel Yaklaşımlarla Çözüm Seçeneklerinin Yaratılması
11.4.
Değiştirici Etkenlerin Dikkate Alınması
11.4.1. Malzeme Devinimi Sistemi
11.4.1.1.
Malzeme Devinimi Sistemi Tasarım Evreleri
11.4.1.2.
Malzeme Devinimi Tasarım Sisteminin Temel Öğeleri
11.4.2. Yapı Özellikleri ve Yapı Tasarımı
11.4.2.1. Yapı Seçimi ve Tasarımı
Evreleri
11.4.2.2. Tek ve Çok
Katlı Yapılar
11.4.2.3. Yapılarda Çatı Duvar Aydınlatma Yalıtım ve
İklimlendirme
11.4.2.4. Yapı
Tasarımında Göz Önünde Bulundurulacak Durumlar
11.4.3. Diğer Etkenler
11.5.
Sınırlamaların Dikkate Alınması
11.6. Özet
11.7.
Sorular
Bölüm 12. Karşılaştırma, Seçim ve Uygulama
12.1.
Değerlendirme Ölçütlerinin Belirlenmesi
12.2.
Seçeneklerin Ölçütler Açısından Değerlendirilmesi
12.2.1.
Değeri Ölçülebilen / Nesnel Ölçütler
12.2.2.Değeri Ölçülemeyen / Öznel Ölçütler
12.3.
Seçeneklerin Karşılaştırılması
12.3.1.
Maliyet Karşılaştırma Yöntemi
12.3.2.
Yarar ve Sakıncaların Karşılaştırılması Yöntemi
12.3.3.Nitel Karşılaştırma Yöntemi
12.3.4. Aynı
Ölçekte Puanlama Yöntemi
12.3.5.
Değişik Ölçekte Puanlama Yöntemi
12.3.6.Çift Ağırlıklandırma Yöntemi
12.3.7.
Boyut Çözümlemesi
12.4. Eniyi
Seçeneğin Belirlenmesi
12.5.
Ayrıntılı Yerleşim Düzeni Tasarımının Yapılması
12.6.
Çözümün Uygulanması İzlenmesi ve Düzeltilmesi
12.6.1.Yerleşim Planlarının Uygulanması
12.6.2.İzleme
12.6.3.
Düzeltme
12.7.
Özet
12.8.
Sorular
Kaynakça
Kısım IV. BÜTÜNSEL TESİS PLANLAMA SORUNLARI İLE İLGİLİ MODEL VE
TEKNİKLERİ
Bölüm 13. Egemen Ürünü Temel Alan Model ve Teknikler
13.1.
Bütünsel Tesis Planlama Sorunları
13.2.
Bütünsel Tasarım Model ve Teknikleri
13.3.
Modellerde Temel Alınan Etkinlik Ölçüsü
13.4. Model
ve Tekniklere İlişkin Varsayımlar
13.5. Egemen
Ürünü Temel Alan Model ve Teknikler
13.5.1. Çizgesel Model ve Teknikler
13.5.2. Gezgin Satıcı Modeli (GSM)
13.5.2.1. Gezgin Satıcı
Modeli ve Yerleşim Düzeni Sorunu
13.5.2.2.
Etkinlik Matrisi
13.5.2.3.
Gezgin Satıcı Modelinin Kurulması
13.5.2.4.
Gezgin Satıcı Modeli Çözüm Algoritmaları
13.5.2.5.
Shapiro’nun Dallandırıp Sınırlama Algoritması
13.6. Özet
13.7.
Sorular
Bölüm 14. Tüm Ürünleri Temel Alan Çizgesel Model ve Teknikler
14.1. Tüm Ürünleri Temel Alan Model ve Teknikler
14.2. Çizgesel Model ve Teknikler
14.3. Sıra Çözümlemesi
14.4. Sargı
Çözümlemesi
14.5. Gezi
Çizelgesi Yöntemi
14.5.1.
Varsayım ve Sınırlamaların Belirlenmesi
14.5.2.
Gerekli Bilgilerin Toplanması
14.5.3.
Başlangıç Yerleşim Düzeni Planının Belirlenmesi
14.5.4. Gezi
Çizelgesinin Varsayımlara Göre Düzenlenmesi
14.5.5.
Yerleşim Planının İdeal ve Gerçek Etkinliklerinin Belirlenmesi
14.5.6.Yerleşim Düzeni Planının İyileştirilmesi
14.5.7.
Yöntemin Yinelenerek Daha İyi Çözümlerin Bulunması
14.6.
Sezgisel (Heuristic) Çizge Yöntemi
14.6.1.Modelin Kurulması
14.6.2.Sezgisel Çizge Çözüm Tekniği
14.7. Özet
14.8.
Sorular
Bölüm 15. Tüm Ürünleri Temel Alan Matematiksel Model ve Teknikler
15.1. Kareli Tamsayı Programlama Modeli
15.2. Kareli Tamsayı Programlama Modeli Çözüm Teknikleri
15.3. Gavett ve Plyter Tekniği
15.4. Wimmert Tekniği
15.5. Özet
15.6. Sorular
Bölüm 16. Bilgisayar Çözümlü Sezgisel Model ve Teknikler
16.1. Genel Olarak Bilgisayar Çözümlü Model ve Teknikler
16.2. Model ve Tekniklerin Karşılaştırılması
16.3. CRAFT: Olanakların Bilgisayarla Göreli
Yerleştirilmesi Tekniği
16.3.1. CRAFT’ın Varsayımları
16.3.2. CRAFT Bilgisayar Programının Girdileri
16.3.3. CRAFT Algoritmasının Matematiksel Temelleri
16.3.4. CRAFT Algoritması
16.3.5. CRAFT’a Yapılan Eleştiriler
16.3.6. CRAFT Tekniğinde Yeni Boyutlar
16.3.7.Bilgisayar Uygulama Örneği
16.3.8. Elle Çözüm Örneği
16.4.
CORELAP: İlişki Çizelgesine Göre Bilgisayarla Yerleşim Planlaması
16.4.1.CORELAP’ın Varsayımları
16.4.2.CORELAP’ta Kullanılan Terimler
16.4.3.CORELAP’ ın Sezgisel Yaklaşımı
16.4.4.Programın Girdileri
16.4.5. Programın
Çıktıları
16.5. ALDEP
16.5.1. ALDEP’in Genel Yaklaşımı
16.5.2.Programın
Girdileri
16.5.3. ALDEP’ in Yöntemi
16.6. Özet
6.7. Sorular
Kaynakça
Dizin
ÖNSÖZ
Olumlu
bir fizibilite çalışması ile desteklenmiş her girişim fikrinin ardından,
bu fikrin yaşama geçirilmesiyle ilgili bir dizi teknik ve ekonomik
nitelikli çalışmadan oluşan bir sürece geçilir. Yatırım fikrini, mal
veya hizmet üretmeye yönelik olarak somutlaştıran bu sürece, tesis
tasarımı ve planlaması ya da işyeri/fabrika tasarımı
çalışmaları adı verilir. Öte yandan tesis ve işyeri
kavramları, mal veya hizmet üretilen tüm işletmelerin somut yapısını
kapsadığından, mal üretiminin yapıldığı fabrika ya da atölye
kavramlarından daha geniş kapsamlı bir sözcüktür. Kitapta ele alınan
ilke ve yaklaşımlar temelde hem mal hem de hizmet üretimi tesisleri için
geçerli olduğundan başlıkta tesis ve işyeri sözcükleri
özellikle vurgulanmıştır.
Bu
kitapta öncelikle bir süreç ve bilgi akışı içinde tesis kuruluş
çalışmaları bütünsel bir yaklaşımla ele alınmış, daha sonra da en
kapsamlı tasarım ve yerleşim sorununu oluşturan “yeni bir tesisin
planlanması ve yerleşim düzeni” sorunu incelenmiştir. Kitapta ayrıca,
kurulu işletmelerde karşılaşılan çeşitli tasarım ve yerleşim
sorunlarının da nasıl çözüleceğine yer verilmiştir. Çalışmada, tesis içi
malzeme hareketlerinin yoğun olduğu işletmelerin tasarım ve yerleşim
sorunları ön plana alınmakla birlikte, yaklaşımın sınırları karargâh,
okul, hastane gibi hizmet işletme ve kuruluşlarının tasarım ve
yerleşimini kapsayacak biçimde geniş tutulmuştur.
Tesis
planlaması, türü ne olursa olsun bir işletmenin kuruluşuyla ilgili
olarak yapılması gereken bir dizi çalışmadan önemli bir bölümünü
oluşturmaktadır. Bir tesisin tasarım çalışmalarının etkili bir biçimde
gerçekleştirilebilmesi için soruna sistem yaklaşımı içinde
eğilmek gerekir. Bu da, tesis planlama çalışmalarının kuruluş
çalışmaları bütünü içindeki yerinin anlaşılmasını ve bu bütün
içindeki karşılıklı etkileşimlerin göz önünde bulundurularak tasarımın
gerçekleştirilmesini zorunlu kılar. Bu amaçla birinci kısımda,
kuruluş çalışmaları genel olarak incelenerek başlıca kuruluş çalışmaları
arasında nasıl bir veri alışverişi olduğu ve dolayısıyla tesis ve
yerleşim düzeni sisteminin tasarımlanması için gereken verilerin nasıl
yaratıldığı, bir bütünlük içinde ele alınmıştır. Yine birinci
kısımda, tesis planlama çalışmaları içinde ön işlev
konumunda olan “Pazar araştırması ve istem öngörüleme”, “ürün ve
süreç tasarımı”, ”kapasite seçimi ve planlaması” ve “yer seçimi”
konuları ayrı bölümler olarak incelenmiştir.
Endüstri türüne göre değişmek üzere, üretim maliyetinin %20 ile %50’sini
malzeme devinimi (hareketleri) maliyeti oluşturmaktadır. Malzeme
devinimi maliyetinin oranı ise yerleşim düzeninin biçimiyle yakından
ilgili bulunmaktadır. Çünkü malzeme taşıma uzaklığı, işyeri
içinde bölümlerin, bölüm içinde de
makine ve diğer olanakların birbirlerine göre yerlerine bağlı
olduğundan; taşıma uzaklığının bir işlevi olan malzeme devinimi maliyeti
de yerleşim düzeninin biçimine göre değişmektedir. Bu nedenle, bir kez
ya da uzun aralıklarla yapılan ve toplam devinim maliyeti üzerinde
önemli ve kalıcı bir etki yaratan yerleşim düzeni tasarımında ilk amaç,
malzeme devinimi maliyetinin enküçüklenmesidir. Üstelik bu amaç, diğer
yerleşim planlaması amaçlarının da gerçekçi bir temsilcisi olduğu gibi,
değişik yerleşim düzeni seçeneklerinin karşılaştırılması bakımından da
iyi bir ölçüt oluşturmaktadır. Bu amaçla ikinci kısımda
“malzeme devinimi işlevi”
ile ilgili kavramlar, etkinlikler, araçlar bir bölüm olarak ele
alındıktan sonra, “malzeme devinimi maliyet giderlerinin
türleri”, yerleşim düzeni tarafından etkilenen malzeme devinimi maliyet
giderleri ile bu giderlerin hesaplanması ayrı bir bölüm olarak
incelenmiştir.
Üçüncü kısımda ise ilk iki
kısımda elde edilen bilgilerin ışığında, tesis ve yerleşim düzeni
planlaması sürecinin hangi aşamalardan ve ne gibi işlemlerden
geçilerek gerçekleştirileceği sistem yaklaşımıyla kapsamlı olarak
incelenmiştir. Üçüncü kısım tesis tasarım sürecinin aşamalarına bağlı
olarak beş bölüm halinde ele alınmıştır.
Kısımda, tesis planlama süreci, sistem yaklaşımının bir gereği olarak
“tesis (işyeri) sistemi” genelinden “bölüm altsistemleri”
özeline doğru gelişen bir akış içinde ardışık olarak uygulanarak, blok
yerleşim planı ile bölüm içi yerleşim planlarının elde edilmesi
incelenmiştir. Tasarım sürecinde, malzeme devinimi maliyet ve
etkinliklerini enküçüklemeyi ya da aralarında yoğun ilişkiler
bulunan olanakların (bölüm, donanım araçları vb.) komşu yapılmasını
amaçlayan bir yaklaşım izlenmiştir. Bununla birlikte seçeneklerin
araştırılması aşamasında, bu yolla ortaya koyulan yerleşim düzeni
planlarının, diğer yerleşim düzeni amaçlarıyla, var olan sınırlama ve
olanaksızlıkları da gözetecek biçimde değiştirilerek geliştirilmesine
olanak verilmiştir. İzlenilen tasarım süreci bu özelliğiyle, öngörülen
tüm tesis planlama ve yerleşim düzeni amaçlarını gözeten, dengeli ve
gerçeklere uyan yerleşim düzeni seçeneklerinin yaratılmasına olanak
vermektedir ki bu durum da sistem yaklaşımının bir gereğidir. Öte
yandan, ‘‘en uygun seçeneğin belirlenmesi’’ aşamasında
ölçülebilen ve ölçülemeyen tesis planlama ve yerleşim düzeni ölçütlerini
hesaba katmayı gerektiren seçim tekniklerinin önerilmiş olması da,
tasarım sürecinin bir bakıma “çok amaçlı ve çok ölçütlü olma”
özelliğini pekiştirmiştir.
Yine
bu kısmın “çözüm seçeneklerinin araştırılması” bölümünde çeşitli
“çözümsel” (analitik) ve “çizgesel” (grafiksel)
yaklaşımların, amacı gerçekleyen yerleşim düzeni plan seçeneklerinin
yaratılması amacıyla ayrı ayrı ya da bütünleştirilerek nasıl
kullanılacağı da incelenmiştir. Planlama sürecinin çok önemli olan bu
aşamasına çözüm getiren çözümsel ve çizgesel model ve tekniklerin
ayrıntılı olarak incelenmesi izleyen kısımlara
bırakılmıştır.
Dördüncü kısımda, bir
tesisin bütün olarak planlanması ve yerleştirilmesi sorunları ile ilgili
model ve teknikler dört bölüm olarak ele alınmıştır.
Beşinci kısımda ele
alınan model ve teknikler çözümsel ya da çizgesel nitelikli olup,
model ve tekniklerin örnek çözümlerle uygulamalı olarak verilmesine
özen gösterilmiştir. Bu arada, yerleşim düzeni tasarımında kullanılan
bilgisayar programları da bu kısmın son bölümünde tanıtılmış
ve daha sonra, geliştirici nicel algoritmaların iyi bir örneğini
oluşturan CRAFT tekniği ile kurucu nitel algoritmaların en iyilerinden
olan CORELAP ve ALDEP teknikleri ayrıntılı olarak incelenmiştir.
Papatya Bilim; akademik bilimsel
ve üniversite ders kitapları | 
