BEYAZ KITAP

Dr. Yaman AKDENIZ

Internet’in Çok Tarafli Yönetimi: Türkiye’deki politika yaratma sürecinin çagdaslasmasina dogru

ÖNSÖZ

e-Avrupa Eylem Planinin 2002 sonuna kadar gerçeklesmesi öngörülen üç ana hedefi vardi: "Daha ucuz, daha hizli ve güvenli  Internet altyapisi saglanmasi, insanlara ve yeteneklere yatirim yapilmasi, Internet kullaniminin özendirilmesi"

Söz konusu eylem planini inceleyenler görecektir ki, Internet, e-Avrupa Eylem Plani’nin odaginda yer almaktadir. Avrupa Birligi (AB), teknoloji açiginin kapatilmasinda, gençlerin ve isgücünün egitiminde, is yapma biçimlerini degistirme gücü nedeniyle Internet’i en uygun iletisim ortami olarak saptamis ve gelistirmeye karar vermisti. AB’ye aday ülkelerin uygulamasi beklenen e-Avrupa+ Eylem Plani’nda ise "Herkese erisebilecegi hizli ve uygun fiyatli iletisim hizmetleri saglamak" bir ön kosul olarak yer aliyor. Ister e-Devlet, ister e-Saglik, ister e-Ögrenme, isterse e-Is uygulamalari olsun, bunlarin gerçeklesebilmesi, toplum tarafindan kullanilabilmesi için Türkiye’nin her yöresine hizli Internet altyapisinin götürülmesi ve Internet kullanimin özendirilmesi gerekmektedir.

Diger ülkelerle karsilastirildiginda Türkiye Internet altyapisi açisindan gerilerdedir. Bu açigin hizla kapatilmasi için söz verildigi gibi 2004 yili basinda telekom hizmetleri tümüyle liberallestirilmeli ve bu  konudaki düzenlemeler hizla gerçeklestirilmelidir. Altyapidaki bu yetersizlige ragmen Türkiye Internet kullanimini özendirme yerine caydirma yönünde düzenleme yapmakla ise baslamistir.  2002 yilinda RTÜK ve basin yasalarinda yapilan degisiklikle Internet üzerinden yapilan yayinlar RTÜK denetimine alinmistir.

Akan bir suyun önünün açilmasi için öncelikle olumlu düzenlemeler yapilmasi gerekirken, tersine suyun önüne set çekecek yaklasimlarda bulunmak (olumsuz düzenlemeler yapma) durumunda olmamaliyiz. Tersine suyun dogal akisini hizlandiracak, önünü açacak olumlu düzenlemelere öncelik tanimaliyiz.

Bu amaçla TBV elinizde tuttugunuz bu kitabi hazirlatma geregini duymustur. Sayin Yaman Akdeniz, bu konulardaki uzmanligi ile Internetli yasam biçimini ve Bilgi Toplumunu temel alan ne tür düzenlemeler yapilmasi gerektigini, konuyla ilgili uluslararasi platformlardaki geçerli düzenlemeleri, derli toplu biçimde bu Beyaz Kitapta açikliyor. Devletin Internet’in çok tarafli yönetimi konusunda rolünün daha çok yönlendirici olmasi gerektigini söylüyor. Kitapta da belirtildigi gibi, “Devletler bu rollerine uygun hareket ederken, “risk çözümlemeleri”, “isbirligi”, “koordinasyon”, “danisma”, “birlikte düzenleme” ve “öz-düzenleme” gibi güncel kavramlarla tanismak ve bunlara uygun davranmak zorundadir.”

Internet’in merkezi olmayan, küresel ve sinirsiz yapisi nedeniyle, günümüzde Internet ile ilgili sorunlari ve müdahale gerektiren konulari, devletlerin tek baslarina etkili ve tatmin edici biçimde düzenlemesine olanak yoktur. Bu yüzden, devletler geleneksel düsünce, yasal düzenleme ve politika yaratma yaklasimlarini teknolojideki, özellikle de küresel iletisimdeki gelismelere göre degistirmek, düzenleme yaparken bu gelismeleri göz önünde bulundurmak  durumundadir.

Bilgi Toplumu olma yolunda bu çagdas düzenlemeler yapilirken, yasama sürecini de daha demokratik, katilimci bir sekle sokmak gerekmektedir. Yasanin hazirlanis biçimi de en az içerigi kadar önemlidir. Hatta içerigin daha iyi olmasi açisindan genis kesimlerin katkisinin alinmasi gerekmektedir. Kitapta Türkiye’nin yasama sürecini yeni yaklasimlar çerçevesinde gözden geçirmesi gerektigi belirtilmekte, her çikacak yasa için getirdikleri, götürdükleri çözümlemesinin yapilmasi gerekmektedir. Yasa koyucu bu çalismaya bakarak yasanin ülke çikarlari açisindan en uygun sekline böyle karar vermelidir. Bugüne kadar yapilan ve belli bir temele dayanmayan degerlendirmelerden vazgeçmemizin sirasinin geldigi kanisindayiz.

Daha demokratik ve daha çagdas düzenlemeler için bu kitabin katkisinin olacagini düsünüyoruz. Sayin Yaman Akdeniz’e ve nitelikli bir Beyaz Kitabin ortaya çikmasinda katkilari olan IvHP üyesi hukukçular Sayin Avniye Tansug’a  ve Sayin Yasin Beceni’ye tesekkür ederiz.

Daha demokratik, daha etkili bir yasama sürecini baslatmak dilegi ile saygilar sunariz.

Faruk ECZACIBASI

Türkiye Bilisim Vakfi

Yönetim Kurulu Baskani

YÖNETICI ÖZETI

Bilgi ve iletisim teknolojileri ile yasama ilisikisi

Internet’in küresel, merkezi olmayan ve sinir tanimayan dogasi, Internet’le ilgili sorunlar ve tartisma konularinda, devletlerin tek baslarina etkili ve tatmin edici yasal düzenlemeler yapmasini olanaksiz kilmaktadir. Bu olgu, devletlerin, teknoloji ve özellikle küresel iletisimdeki gelismeleri izlemesi, kendi yasal düzenlemeleri ve düsünce ve politika üretme tarzlarina, bu alanlarda ulasilan sonuçlari da yapisal olarak uyarlamasi gerektigi anlamina gelmektedir.

Yasama erkinin çagdas paylasimi

 Yasal düzenlemeler alaninda devletin rolü her ne kadar hâlâ hayati öneme ve yönlendirici nitelige sahip ise de çagin geregi, devletin yasa yapmadan önce “risk çözümlemeleri” yapmasi, tek basina yasal düzenleme yerine; daha demokratik yaklasimlara yol açan, “isbirligi”, “koordinasyon”, “danisma”, “birlikte düzenleme” ve “öz-düzenleme” gibi yeni kavramlara daha fazla önem vermesidir. Örnegin, devletlerin acilen yasa/lar yapmak yerine, Internet’in kullanimindan veya Internet üzerinden çocuk pornografisi gibi belli içeriklere erisilebilmesinden dolayi ortaya çikan bazi “riskleri” dikkatle degerlendirmesi daha önemlidir. Bu öncelik, ayni zamanda politika sürecinin açik ve saydam olmasini, ilgili tüm taraflarin görüslerinin sürece katilmasini da gerektirmektedir. Yukarida deginildigi gibi, günümüzde devlet eliyle yasalastirmanin artik birden çok seçenegi vardir ve bunlar, Internet’le ilintili politikalarin gelistirilecegi çagdas devlet gündemlerinde mutlaka yer almalidir.

Internet’i yasallastirirken çaga uyum...

“Beyaz Kitap”in amaci, iste bu gelismelere dikkat çekmek ve Türkiye’de Olumlu Internet Düzenlemeleri için hükümete öneriler sunmaktir. Bu gelismelerin bilinmesinde ayni zamanda ilgili tüm taraflar için de yarar oldugu açiktir. “Beyaz Kitap” ezcümle su hususlarin öncelikle dikkate alinmasini önermektedir: 

Ø      Türkiye’de politika olusturma sürecini “çagdas” kilmak için acil önlemler almak.

Ø      Bu alandaki politikalarin, Internet’in benzersiz dogasi hakkinda iyi bilgilendirilmis ve kendisi de bu teknolojiyi dogrudan kullanan politika olusturuculari tarafindan belirlenmesini saglamak.

Ø      Bu politikalari, Internet kullanicilari, sivil toplum örgütleri, bilimsel çevreler ve Internet sektörü dahil, ilgili tüm taraflarin gerçek katkilarini ve yorumlarini alarak gelistirmek..

Ø      Avrupa Insan Haklari Sözlesmesi ve Uluslararasi Siyasi ve Medeni Haklar Sözlesmesi’nin kutsal saydigi temel insan haklarina saygi göstermek.

Ø      Yasama, yargi, veya yürütme ile ilgili olanlar da dahil olmak üzere, kamu bilgilerine Internet yoluyla erisimi mümkün kilmak. Bu erisimi, - bu çalisma kaleme alindigi sirada TBMM gündeminde bulunan - Idari Usül ve Bilgi Edinme Kanunu teklifinin, uluslararasi standartlara uygunlugunun dikkatle ve yeniden gözden geçirilmesinden sonra yasalastirilmasi ile desteklemek. Kamu bilgilerine erisim hakkini da tipki “ifade özgürlügü” gibi, “bilgiye erisim özgürlügü” basligi ile Anayasal koruma altina almak.

Ø      Türk vatandaslarinin Internet’e hizli ve ucuz erisimini ve böylelikle küresel bilgi toplumuna tümüyle katilmasini saglamak. Özellikle; okullar, kütüphaneler ve diger kamu kurumlari yoluyla Internet erisimini politik bir hedef olarak görmek ve gerekli ölçülerde subvansiye etmek. (Avrupa Birligi’nin “E-Avrupa” projesine ek olarak öngördügü ve Türkiye’yi de kapsamina alan “E-Avrupa+” projesinin “E-Türkiye” Eylem Plânini hayata geçirmek ve çagi yakalamak için hizlanmak, kamu-özel-sivil-yerel isbirligi ile ulusal bir seferberlik ilan etmek.)

Ø      Açik ve saydam bir politika olusturma süreci saglamak.

Ø      Düzenlemelere girismeden önce “risk çözümlemeleri” yapmak, devlet eliyle düzenlemelerin seçeneklerini de gözönünde bulundurmak.

Ø      Türkiye için benimsenen politikalarin, Avrupa Birligi’nin bu alanda izledigi politika ile uyumlu olmasina özen göstermek.

Ø      Uluslararasi yasal ve politik girisimleri sistemli biçimde izlemek.

Ø      (Avrupa Konseyi, OECD, Birlesmis Milletler ve Avrupa Birligi dahil, ancak onlarla sinirli olmaksizin) Internetle ilgili politikalarin gelistirildigi uluslararasi forumlarda Türkiye’nin sistemli olarak katilim ve temsilini saglamak.

Bu eser Papatya Yayincilik-Türkiye Bilisim Vakfi (TBV) serisine aittir.

Önsöz 

Yönetici Özeti

Bölüm 1: Giris – Amaçlar ve Hedefler

1.1. Devletin Politika Olusturma Geleneklerine

       Internet Etkisi

1.2. Çok-Katmanli Yaklasim

1.3. Stratejilerin Birlestirilmesi ve Uluslararasi

      Düzeyde Isbirligi

Bölüm 2: Normatif Maddi Kosullar ve Süreç Kosullari

2.1. Normatif Maddi Kosullar

2.2. Haklara Saygi ve Avrupa Insan Haklari

      Sözlesmesi Standartlari

2.3. Ifade Özgürlügü

2.4. Iletisimin Mahremiyeti (Privacy)

2.5. Kisisel Verilerin Korunmasi

2.6. Bilgi Özgürlügü

2.7. Insan Haklari ve Avrupa

2.8. Süreç Kosullari

Bölüm 3: Türkiye’de Daha Iyi Politika Üretme Sürecine Dogru

3.1. Düzenleyici Etki Degerlendirilmesi (DED)

      Ne Zaman Hazirlanmalidir?

3.2. Daha Iyi Politika Üretmek

3.3. Seçeneklerin Tanimlanmasi

3.4. Bir Hükümet Tasarisinin Kazanç, Maliyet ve

      Risk Açisindan Çözümlenmesi

3.5. Risk Nasil Tanimlanir ve Ölçülür

3.6. Devlet Düzenlemelerinin Elektronik Ticaret ve

      Bilgi Toplumuna Etkisi

Bölüm 4: Devlet Düzenlemelerinin Seçenekleri ve Düzenleyici Modeller

4.1. Devlet Düzenlemesi

4.2. Devletin Hiç Düzenleme Yapmasi

4.3. Öz-düzenleme

4.4. Öz-düzenleme En Iyi Islerligi

      Yasal Bir Çati Içinde Kazanir

4.5. Birlikte Düzenleme

4.6. Bilgilendirme Kampanyalari

Bölüm 5: Türkiye’de Isleyen Bir Yöntem Gelistirilmesi

Ek- I: Politika Olusturanlarin Düzenleyici Etki

     Degerlendirilmesi Raporu (DED) Hazirliginda

     Dikkat Etmesi Gereken Önemli Noktalar

EK- II: Mayis 2002 Ankara Bilisim Surasi ve

       Subat 2003 Iletisim Surasi Ilkeleri ve

       Iletisim Surasi 2003 – Internet Komisyonu

       Çalismalari Hakkindaki IvHp Görüsü

Kaynakça